Nietzsche schrijft in Ecce Homo over de beslissende invloed van het klimaat op de geestelijke toestand én de spijsvertering van de mens. Een miniem disfunctioneren van de darmen kan genoeg zijn om een genie te laten veranderen in iets middelmatigs, iets ‘Duits’. En ‘Duits’, dat was Nietzsche liever niet: in een brief aan zijn moeder merkt hij op: (-) want zelfs wanneer ik een slechte Duitser zou zijn – in ieder geval ben ik een zeer goede Europeaan.

Op zoek naar de juiste omgeving en het juiste klimaat doorkruist hij Europa en selecteert hij de plaatsen waar hij het best kan werken aan zijn oeuvre. Hij had zijn bezigheden als professor in de filologie aan de universiteit van Basel al moeten staken vanwege zijn slechte gezondheid. Elke nieuwe omgeving, elke nieuwe plek houdt in principe de belofte van zijn genezing in. Zijn oogkwalen, hoofd- en maagpijn maken het leven voor Nietzsche geen ‘sinecure’. Een treinreis van één dag kost hem drie dagen bijkomen in bed.

Wat zoekt Nietzsche? Hij zoekt vooral gebieden waar de hemel zo weinig mogelijk wolken laat zien. Hij was ervan overtuigd dat de elektrische velden die in de lucht worden voortgebracht door bliksem en regenbuien een funeste uitwerking op zijn gesteldheid hadden. Nice is voor hem in de winter een ideale stad, want, zo schrijft hij, 220 dagen per jaar kan men rekenen op een perfect heldere lucht. Bovendien zorgde de zuidelijke sfeer voor een gezond tegenwicht tegen de negatieve effecten van het noordelijke temperament. Het Zwitserse Sils Maria bood in de zomer een aangenaam verblijf. Nietzsche-biograaf Janz schreef dat voor Nietzsche de natuurlijke omgeving van bossen, meren en vooral bergen dienden als narcotica. Krell en Bates suggereren dat de verschillende gedaanten van het landschap pasten bij datgene waar Nietzsche mee bezig was, namelijk het zoeken naar andere, alternatieve invalshoeken en perspectieven in het denken. Onverwachte vergezichten waren gewenst. De filosoof maakte lange wandelingen in de omgeving. Tijdens deze tochten dacht hij na over zijn opvattingen en componeerde hij zijn boeken. Ook nu nog kan men bij de Nietzsche- steen, waarop een gedicht uit Also sprach Zarathustra is aangebracht, uitkijken over het meer van Silvaplana, omringd door de bergen.

Hoewel hij soms droomde van verre, exotische oorden, zoals Oaxaca, Mexico, zou hij jarenlang heen en weer reizen tussen Nice en Sils Maria.

De laatste keer dat hij, kort voor zijn geestesinzinking, reisde naar Turijn leek er na al die jaren een einde te komen aan de zoektocht naar gezondheid. Na aankomst bleken alle lichamelijke ongemakken zoals hoofdpijn en misselijkheid verdwenen. Euforisch schrijft hij: Turijn is niet een stad die men verlaat. Misschien is zijn geest daar inderdaad voor altijd gebleven.

The Good European. Nietzsche’s Work Sites in Word and Image, door David Farell Krell en Donald L. Bates, uitgeverij The University of Chicago Press, 1997/1999, 255 blz.

Deze recensie verscheen eerder in Filosofie Magazine