Afstand houden … om dichterbij te komen?

Was suche ich in dieser Gesellschaft, mit der ich seit zwanzig Jahren keinen Kontakt haben wollte, und die ihren Weg gegangen ist, wie ich den meinigen?

uit: Holzfällen (Houthakken)

In 1965 koopt schrijver Thomas Bernhard een vervallen boerderij, een ‘Vierkanthof’, in Ohlsdorf, Oostenrijk. De komende tien jaar zal de schrijver het complex verbouwen. Hij wil een ware denk – en schrijf ‘kerker’ inrichten, waar hij ongestoord in zijn eigen vormgegeven ambiance zijn werk kan uitvoeren.

Nu zit op het erf halfbroer Peter Fabjan samen met de interviewer op een bankje. Er komt heel wat voorbij, in dit toch maar korte gesprek van een kwartiertje. Het is duidelijk dat het niet eenvoudig was om met Thomas Bernhard de schrijver om te gaan. Zeker niet wanneer je zijn jongere broer bent.

Een niet te overbruggen distantie. Van iemand die steeds weer bewijzen verlangt van je loyaliteit. Ik volg het gesprek maar mijn gedachten dwalen af. Of blijven haken zo je wilt. Deze afstand tot je ‘naasten’, tot de wereld, is dit niet iets dat fundamenteel is voor zijn schrijfpraktijk?

Lees verder

Caspar David Friedrich voelt het landschap

Niet veel mensen weten dat op het bekende schilderij Monnik aan zee (1808-1810) ooit een stuk meer te zien was dan nu. Eerst schildert Friedrich enkele schepen op zee. Maar wanneer hij naar het doek kijkt is hij niet tevreden. En dan neemt hij een moedige beslissing: hij laat de schepen verdwijnen. De zee wordt de hoofdpersoon. De monnik blijft alleen achter op het strand. Klein en nietig, in een weidse ruimte van lucht, water en aarde. Wij kijken en voelen. Net als hij ervaren wij de intense aanwezigheid van de natuur.

Dit schilderij is meer dan wat het afbeeldt. Het komt overeen met de ervaring van onszelf als toeschouwer in de moderne wereld, een ervaring dit toen begon. Wij zijn alleen terwijl we tegenover het immense van het universum staan. Het is alsof de geheimen van de religie en het ritueel de kerk hebben verlaten. Ze bevinden zich nu ergens in de natuurlijke wereld. Ze laten zich alleen in de machtige natuur zien.

De moderne wereld gaat verder. En Friedrich is op zoek naar een manier om zijn ervaring van het heilige, het sacrale, het ‘dat wat je niet kan benoemen’ weer te laten plaatsvinden.

Lees verder

Van lijden tot leiden: wat te doen?

Marcus Aurelius Persoonlijke notities

‘De mensen zoeken een plek om zich terug te trekken, op het platteland, aan zee, in de bergen -en gewoonlijk wil je dat zelf ook maar al te graag-. Maar dan begrijp je absoluut niets van filosofie. Nergens kan een mens zich immers rustiger en ongestoorder terugtrekken dan in zijn eigen ziel, vooral als hij in zijn binnenste zulke vaste overtuigingen heeft dat hij, zodra hij zich daarin verdiept, zich meteen volkomen gerust voelt’

Marcus Aurelius, de filosoof die keizer werd, weet waar hij het over heeft. Hij schrijft zijn Persoonlijke notities in zijn legertent, terwijl hij in moeilijke omstandigheden aan de grenzen van het Romeinse rijk bivakkeert. Elke nieuwe dag brengt weer nieuwe dilemma’s, elke dag moet hij snel zijn stevige beslissingen uitvoeren.

Marcus Aurelius is één van die filosofen die een handboek, een dagboek, een handleiding of een pamflet nalaten. Deze geschriften zijn persoonlijk en bevatten de kern van hun advies voor ons, de lezers die eeuwen na hen blijven komen. Deze volgende generaties zullen net als zij blijven worstelen met de uitdaging die het leven heet, in allerlei vormen.

Of je nu als leider mensen in goede banen wil leiden of je eigen leven zo veel en rijk mogelijk wil ervaren, levensvragen gelden voor beiden: hoe ga je om met onzekerheid en ongemak, met verandering, bloei en mogelijkheid?

Lees verder

Wat zie je als je in de spiegel kijkt?

De laatste dagen ging het weer veel over het verschil tussen hoe iets aan ons verschijnt en hoe iets in de werkelijkheid is. En over dat het heilzaam is om eens even in de spiegel te kijken. Maar, wat zie je dan?

Toen ik studeerde aan de universiteit bleek mijn blik steeds weer te vallen op het begrip mimesis. Op een dag vind ik de dunne bundel essays van filosoof en hoogleraar Samuel IJsseling. Hij doet een gedurfde aanzet om dit grondbegrip uit de Oudheid opnieuw te duiden. Hij brengt het in verband met onze tijd, met onze kunst en literatuur, maar ook met onze identiteit.

Ik blader nu in het boekje en lees opnieuw: in de mimesis ontdekt en onthult de mens zichzelf en de werkelijkheid.

Zo’n krachtig instrument wat de filosofen en andere mensen hanteren wil je natuurlijk beter leren kennen. Eenvoudig is het niet. IJsseling merkt in de inleiding op dat elke vertaling van het woord mimesis* weer nieuwe problemen oproept. Hij legt de vinger op het raadselachtige en ongrijpbare hiervan.

Lees verder