Tagarchief: Antheia

De vrouw en de sfinx – Léonor Fini en de filosofie van het surrealisme

Het is tijdens mijn specifieke onderzoek naar de kunstopvatting van de filosoof Georges Bataille dat ik voor de eerste keer iets van haar werk zie. Ik blader in het boek De tranen van Eros. Het is een persoonlijk werk van de Franse denker over onder andere de drijfveren van het kunst maken en wat hij daar belangrijk in vindt. Ik kijk nieuwsgierig naar vier werken van een voor mij onbekende kunstenaar.

Het zijn grote, duistere afbeeldingen in zwart wit, waarin verschillende vrouwengedaanten samen met de dood in de gedaante van een skelet worden afgebeeld. Ze hebben verrassend inwisselbare titels als De vriendschap en Onvoorwaardelijke liefde. Er staat een kleine biografische notitie bij: Léonor Fini is de dochter van een Argentijnse vader en een moeder uit Triëst. Tot haar voorouders behoren Spanjaarden, Venetianen, Slaven, Duitsers en Napolitanen.

Carl Van Vechten Portrait of Léonor Fini (1936)

In haar eigen tijd kon niemand over deze flamboyante voorvrouw van het Franse surrealisme heen kijken, maar wordt zij ook serieus genomen als kunstenaar? André Breton beschouwt haar slechts als een femme enfant. Bataille ziet dat duidelijk anders. Wat hem bindt met Fini is het feit dat ze ieder op een eigen manier rebelleren tegen de te rigide opvatting van het surrealisme die Breton predikt.

Lees verder →

Wat is de geheime kracht van de melancholie?

In de lente van 1819 schrijft de dichter John Keats zijn Ode on Melancholy. Een ode? Maar melancholie is toch een gemoedstoestand die je liever achter je wilt laten, om snel over te gaan naar een lichtere stemming?

Toen ik werkte aan het boek en een tentoonstelling over de kunstenaar Armando, onderzocht ik de belangrijke rol van de melancholie in zijn werk. En zo ontstond de uitgave Armando en de melancholie van het scheppen.

Het bracht mij op het idee om Maarten Doorman te vragen om voor die gelegenheid het intrigerende gedicht van Keats in het Nederlands te vertalen.

Het tweede vers uit zijn Ode op de Melancholie:

Maar waar melancholie zich gelden doet

 En uit de hemel als een wolk haar tranen spilt

Die bloemen met hun hangend kopje voedt,

De heuvel groen in sluiers van april verhult;

Smaak daar uw pijn bij een bedauwde roos,

Of bij de glinstering op het gerimpeld strand,

   Of bij pioenen, weelderig en dik;

Of stel, uw liefste maakt zich rijkelijk boos,

  Laat haar dan tieren, vang haar zachte hand,

En zwelg diep, diep in haar weergaloze blik

Lees verder →

Hoe verander je van een muze in een maker?

Het is prachtig weer. Tijd om te ontspannen. Gustav Klimt laat zich bij de villa aan het meer fotograferen, samen met mode-ontwerper Emilie Flöge. De schilder heeft zijn karakteristieke kaftan aan, de schouders zijn geborduurd met krullende motieven. Lachend kijkt hij naar Emilie.

Zij straalt in haar eigen creatie, met een gewaagd patroon van witte en zwarte strepen, afgezet met stroken die bestaan uit een schaakbordmotief. Dan spreidt ze haar armen uit en zien we het onverwachte effect van de zeer grote vleermuisarmen.

Klimt en Flöge koesteren jarenlang hun vertrouwelijke, intieme relatie. Zij vinden elkaar in de manier waarop ze naar hun eigen tijd kijken, inspireren elkaar in hun dagelijkse praktijk van het kunst maken.

Het is een onderwerp wat mij al langer boeit. Hoe gaat dat eigenlijk, dat werken van twee kunstenaars in wederzijdse aandacht, bewondering, in hoogte- en dieptepunten?

Mijn onderzoek begon pas echt vorm te krijgen bij het schrijven van mijn boek Ik, Ophelia en het maken van de bijbehorende tentoonstelling in het Van Gogh Museum. In het boek schets ik hoe het model voor het beroemde schilderij Ophelia, Elizabeth Siddall, zichzelf verder ontwikkelt in haar relatie met de schilder Dante Gabriel Rossetti. En hoe dit verder resoneert in het werk van moderne hedendaagse kunstenaars.

Lange tijd stappen de meeste vrouwen alleen als muze, model en minnares over de drempel van het atelier. Siddall is een voorbeeld van hoe dat vanaf het midden van de 19e eeuw steeds meer verandert. De vrouw gaat zichzelf rechtstreeks uitdrukken in de kunst.

Lees verder →

Blik op de wereld, in het hart van ons bestaan

Richard Kendall, John Leighton Van Gogh’s Van Goghs (Abrams)

De Grieken, die de geheime leer van hun wereldbeschouwing in hun goden uitspreken en tegelijkertijd verzwijgen, hebben als dubbele bron van hun kunst twee godheden opgesteld, Apollo en Dionysus.

Dit schrijft Friedrich Nietzsche in 1870, wanneer hij al volop aan het nadenken is over de thema’s die gaan leiden tot zijn eerste boek. Vanaf dit moment zijn de termen het apollinische en het dionysische niet meer van het toneel verdwenen in het denken over de band tussen de kunst en het leven.

Steeds weer spreekt de filosoof over de strijd die deze twee driften – ‘bijna altijd in oorlog’ – met elkaar leveren en hoe ze in deze krachtmetingen de kunst en het leven voortbrengen.

Lees verder →

Afstand houden … om dichterbij te komen?

Was suche ich in dieser Gesellschaft, mit der ich seit zwanzig Jahren keinen Kontakt haben wollte, und die ihren Weg gegangen ist, wie ich den meinigen?

uit: Holzfällen (Houthakken)

In 1965 koopt schrijver Thomas Bernhard een vervallen boerderij, een ‘Vierkanthof’, in Ohlsdorf, Oostenrijk. De komende tien jaar zal de schrijver het complex verbouwen. Hij wil een ware denk – en schrijf ‘kerker’ inrichten, waar hij ongestoord in zijn eigen vormgegeven ambiance zijn werk kan uitvoeren.

Nu zit op het erf halfbroer Peter Fabjan samen met de interviewer op een bankje. Er komt heel wat voorbij, in dit toch maar korte gesprek van een kwartiertje. Het is duidelijk dat het niet eenvoudig was om met Thomas Bernhard de schrijver om te gaan. Zeker niet wanneer je zijn jongere broer bent.

Een niet te overbruggen distantie. Van iemand die steeds weer bewijzen verlangt van je loyaliteit. Ik volg het gesprek maar mijn gedachten dwalen af. Of blijven haken zo je wilt. Deze afstand tot je ‘naasten’, tot de wereld, is dit niet iets dat fundamenteel is voor zijn schrijfpraktijk?

Lees verder →

Caspar David Friedrich voelt het landschap

Niet veel mensen weten dat op het bekende schilderij Monnik aan zee (1808-1810) ooit een stuk meer te zien was dan nu. Eerst schildert Friedrich enkele schepen op zee. Maar wanneer hij naar het doek kijkt is hij niet tevreden. En dan neemt hij een moedige beslissing: hij laat de schepen verdwijnen. De zee wordt de hoofdpersoon. De monnik blijft alleen achter op het strand. Klein en nietig, in een weidse ruimte van lucht, water en aarde. Wij kijken en voelen. Net als hij ervaren wij de intense aanwezigheid van de natuur.

Dit schilderij is meer dan wat het afbeeldt. Het komt overeen met de ervaring van onszelf als toeschouwer in de moderne wereld, een ervaring dit toen begon. Wij zijn alleen terwijl we tegenover het immense van het universum staan. Het is alsof de geheimen van de religie en het ritueel de kerk hebben verlaten. Ze bevinden zich nu ergens in de natuurlijke wereld. Ze laten zich alleen in de machtige natuur zien.

De moderne wereld gaat verder. En Friedrich is op zoek naar een manier om zijn ervaring van het heilige, het sacrale, het ‘dat wat je niet kan benoemen’ weer te laten plaatsvinden.

Lees verder →

Een kamer met uitzicht voor Friedrich Nietzsche

Iets meer dan twintig jaar geleden sta ik in een eenvoudige kamer. Een bed, een paar stoelen, een tafel. Brede planken vormen de wand. Ik luister. Het is stil. Alleen de machtige natuur, de bergen en het meer, laten zich voelen. Dan schijnt de late middagzon door het raam.

Ik was al in de kamer van Goethe geweest. En naast het bureau van Schiller zag ik dat hij zelf sierlijk de titels op zijn gekafte boeken had geschreven.

Deze keer was het anders. Dit is een kamer om te werken én om te leven. Hoog in de bergen, vanuit een wereld die bestaat voordat andere mensen zich laten zien.

In de zomer van 1884 leest Nietzsche zijn eigen werk, alle boeken die hij  heeft geschreven, van De geboorte van de tragedie tot Aldus sprak Zarathustra. Het is bijna zijn veertigste verjaardag. Wat gaat hij de komende jaren doen?

Lees verder →

Hoe ontstaat een kunstwerk? Anselm Kiefer, Armando en de natuur als maker

Hoe ontstaat een kunstwerk?

Anselm Kiefer vertelt erover in een recent  interview in het Getty Center in Los Angeles. Een kunstenaar schept nooit zomaar ‘ex nihilo’ (uit het niets). De kunstenaar bevindt zich in de stroom en de dingen gaan door hem heen. Zo wordt hij als het ware doordrongen van de gedachten en de beweging. Ik luisterde naar zijn formulering en dacht meteen aan  ‘Fluxus’ en zijn vroegere docent Joseph Beuys en inderdaad duikt het woord in de conversatie op. Lees verder →

Estilo gitano – Leven in zigeunerstijl

Ramon Gieling maakt zijn leven lang al films, en vaak vindt hij zijn inspiratie in Spanje. Zo maakte hij de bekende en originele film ‘En Un Momento Dado’ over Johan Cruijff en zijn betekenis voor de voetballiefhebber in Barcelona. In het boek ‘Het ondankbare leven van Santiago Herrero’ staat het leven van de zigeuner Santiago centraal. In verschillende scènes  volgen we zijn wonderlijke en tragische lotgevallen. Het lot, of zo je wil het toeval grijpt op cruciale momenten in. Lees verder →

La farsa monea – Documenta 14 – Israel Galvan en de flamenco van de ondergrond

Foto: Stathis Mamalakis

Het is vast niet onopgemerkt gebleven, dit jaar is de Documenta 14 (in Kassel en Athene) onderwerp van vele artikelen in de media. De uitgangspunten van ‘Learning from Athens’ zijn door het curatorenteam onder leiding van Adam  Szymczyk op eigenzinnige wijze ingevuld. De kunstenaars en hun werken  roepen voor de pers en bezoekers vragen op die niet meteen beantwoord worden. Dat is helemaal niet erg. Maar het zou jammer zijn wanneer door deze ondoorgrondelijkheid  het publiek de handdoek in de ring gooit en de werken van de Documenta zo ‘uit het zicht’ blijven. Want elke vijf jaar is de manifestatie de belangrijkste graadmeter van de ontwikkelingen binnen de hedendaagse kunst.

Een bijzondere performance in het programma van de Documenta 14 in Athene vormt het werk La farsa monea , een samenwerking van flamencodanser en choreograaf Israel Galván, flamencozanger Niño de Elche en de kunstenaar en onderzoeker van flamenco, Pedro G. Romero. Lees verder →