Wat is de geheime kracht van de melancholie?

In de lente van 1819 schrijft de dichter John Keats zijn Ode on Melancholy. Een ode? Maar melancholie is toch een gemoedstoestand die je liever achter je wilt laten, om snel over te gaan naar een lichtere stemming?

Toen ik werkte aan het boek en een tentoonstelling over de kunstenaar Armando, onderzocht ik de belangrijke rol van de melancholie in zijn werk. En zo ontstond de uitgave Armando en de melancholie van het scheppen.

Het bracht mij op het idee om Maarten Doorman te vragen om voor die gelegenheid het intrigerende gedicht van Keats in het Nederlands te vertalen.

Het tweede vers uit zijn Ode op de Melancholie:

Maar waar melancholie zich gelden doet

 En uit de hemel als een wolk haar tranen spilt

Die bloemen met hun hangend kopje voedt,

De heuvel groen in sluiers van april verhult;

Smaak daar uw pijn bij een bedauwde roos,

Of bij de glinstering op het gerimpeld strand,

   Of bij pioenen, weelderig en dik;

Of stel, uw liefste maakt zich rijkelijk boos,

  Laat haar dan tieren, vang haar zachte hand,

En zwelg diep, diep in haar weergaloze blik

Lees verder

Caspar David Friedrich voelt het landschap

Niet veel mensen weten dat op het bekende schilderij Monnik aan zee (1808-1810) ooit een stuk meer te zien was dan nu. Eerst schildert Friedrich enkele schepen op zee. Maar wanneer hij naar het doek kijkt is hij niet tevreden. En dan neemt hij een moedige beslissing: hij laat de schepen verdwijnen. De zee wordt de hoofdpersoon. De monnik blijft alleen achter op het strand. Klein en nietig, in een weidse ruimte van lucht, water en aarde. Wij kijken en voelen. Net als hij ervaren wij de intense aanwezigheid van de natuur.

Dit schilderij is meer dan wat het afbeeldt. Het komt overeen met de ervaring van onszelf als toeschouwer in de moderne wereld, een ervaring dit toen begon. Wij zijn alleen terwijl we tegenover het immense van het universum staan. Het is alsof de geheimen van de religie en het ritueel de kerk hebben verlaten. Ze bevinden zich nu ergens in de natuurlijke wereld. Ze laten zich alleen in de machtige natuur zien.

De moderne wereld gaat verder. En Friedrich is op zoek naar een manier om zijn ervaring van het heilige, het sacrale, het ‘dat wat je niet kan benoemen’ weer te laten plaatsvinden.

Lees verder

Hoe ontstaat een kunstwerk? Anselm Kiefer, Armando en de natuur als maker

Hoe ontstaat een kunstwerk?

Anselm Kiefer vertelt erover in een recent  interview in het Getty Center in Los Angeles. Een kunstenaar schept nooit zomaar ‘ex nihilo’ (uit het niets). De kunstenaar bevindt zich in de stroom en de dingen gaan door hem heen. Zo wordt hij als het ware doordrongen van de gedachten en de beweging. Ik luisterde naar zijn formulering en dacht meteen aan  ‘Fluxus’ en zijn vroegere docent Joseph Beuys en inderdaad duikt het woord in de conversatie op. Lees verder