Categorie archief: Lezingen, cursussen, symposia, reizen

Schoonheid van het kwaad?

Ik lees een uitspraak van Charles Baudelaire. Hij schrijft: Het kwade ontstaat zonder inspanning, natuurlijk, onvermijdelijk. Het goede is altijd het resultaat van vaardigheid. In het Frans staat er: le bien est toujours le produit d’un art. Het goede ontstaat niet vanzelf. Het is aan de kunstenaar om de schoonheid zichtbaar te maken. Dat is nogal een opdracht. Toch, als je om je heen kijkt is het juist nu tijd om ons goed daarin te verdiepen.

We deinzen vaak terug voor het kwade, een natuurlijke reactie voor iets wat ons bedreigt. Tegelijkertijd voelen we een aantrekkingskracht waar wij niet ongevoelig voor zijn. Hoe kunnen we met deze spanning om gaan? Kan de kunst hier ons bij helpen?

Dit zijn de gedachten waar ik op dit moment mee bezig ben, tijdens de voorbereiding van mijn zomercolleges Fleurs du Mal – het sublieme, de angst, het kwaad. Over de ervaring van het duistere in filosofie en kunst. Want de grote vraag is, hoe kan uit de duistere kant van het leven tóch iets moois opbloeien?

Ik wil samen met u onderzoeken of de ideeën hierover van beroemde en soms beruchte filosofen als Marquis de Sade, Friedrich Nietzsche, Georges Bataille en Simone de Beauvoir ons een antwoord kunnen geven op deze vraag. Anne Dufourmantelle spoort ons daarbij aan om toch, ondanks angst, een stap te zetten en het risico te nemen.

En hoe werkt dit in de literatuur? We staan stil bij voorbeelden uit de Griekse tragedie, uit het werk van de dichter Charles Baudelaire en de schrijver Joseph Conrad.

Portret van Charles Baudelaire bij Katja Rodenburg Antheia Fleurs du Mal Zomercolleges 2023

Edmund Burke onderzocht grondig de schoonheid en het sublieme. Met zijn inzichten verkennen we de transformatieve kracht die angst maar ook bijvoorbeeld leegte bij ons kan oproepen. Hoe beïnvloedt dit het proces van kunst maken? Ik ben het werk aan het uitzoeken van oude én hedendaagse kunstenaars, van Francisco Goya, William Turner, maar ook van Berlinde de Bruyckere en Thierry de Cordier en…..

Ontdek het tijdens de vier zomercolleges op 18, 20, 25 en 27 juli HOVO Vrije Universiteit Amsterdam.

● Ik schrijf mij in: https://vu.nl/nl/onderwijs/hovo-amsterdam/cursussen-opleidingen/cursus-fleurs-du-mal-het-sublieme-de-angst-en-het-kwaad/data-en-contact

● Ik wil een vraag stellen: voor vragen en opmerkingen, een zoomontmoeting of telefonisch een persoonlijk gesprek waarin u vragen kan stellen: stel uw vraag per mail katjarodenburg [at] antheia.nl

● Ik heb mij al ingeschreven en wil ter voorbereiding van de zomercolleges een literatuurleeslijstje ontvangen: mail katjarodenburg [at] antheia.nl

Ik vind het altijd leuk om gedachten uit te wisselen over waar ik mee bezig ben,

In ieder geval,

Tot ziens,

Katja Rodenburg 

De vrouw en de sfinx – Léonor Fini en de filosofie van het surrealisme

Het is tijdens mijn specifieke onderzoek naar de kunstopvatting van de filosoof Georges Bataille dat ik voor de eerste keer iets van haar werk zie. Ik blader in het boek De tranen van Eros. Het is een persoonlijk werk van de Franse denker over onder andere de drijfveren van het kunst maken en wat hij daar belangrijk in vindt. Ik kijk nieuwsgierig naar vier werken van een voor mij onbekende kunstenaar.

Het zijn grote, duistere afbeeldingen in zwart wit, waarin verschillende vrouwengedaanten samen met de dood in de gedaante van een skelet worden afgebeeld. Ze hebben verrassend inwisselbare titels als De vriendschap en Onvoorwaardelijke liefde. Er staat een kleine biografische notitie bij: Léonor Fini is de dochter van een Argentijnse vader en een moeder uit Triëst. Tot haar voorouders behoren Spanjaarden, Venetianen, Slaven, Duitsers en Napolitanen.

Carl Van Vechten Portrait of Léonor Fini (1936)

In haar eigen tijd kon niemand over deze flamboyante voorvrouw van het Franse surrealisme heen kijken, maar wordt zij ook serieus genomen als kunstenaar? André Breton beschouwt haar slechts als een femme enfant. Bataille ziet dat duidelijk anders. Wat hem bindt met Fini is het feit dat ze ieder op een eigen manier rebelleren tegen de te rigide opvatting van het surrealisme die Breton predikt.

Lees verder →

Wat is de geheime kracht van de melancholie?

In de lente van 1819 schrijft de dichter John Keats zijn Ode on Melancholy. Een ode? Maar melancholie is toch een gemoedstoestand die je liever achter je wilt laten, om snel over te gaan naar een lichtere stemming?

Toen ik werkte aan het boek en een tentoonstelling over de kunstenaar Armando, onderzocht ik de belangrijke rol van de melancholie in zijn werk. En zo ontstond de uitgave Armando en de melancholie van het scheppen.

Het bracht mij op het idee om Maarten Doorman te vragen om voor die gelegenheid het intrigerende gedicht van Keats in het Nederlands te vertalen.

Het tweede vers uit zijn Ode op de Melancholie:

Maar waar melancholie zich gelden doet

 En uit de hemel als een wolk haar tranen spilt

Die bloemen met hun hangend kopje voedt,

De heuvel groen in sluiers van april verhult;

Smaak daar uw pijn bij een bedauwde roos,

Of bij de glinstering op het gerimpeld strand,

   Of bij pioenen, weelderig en dik;

Of stel, uw liefste maakt zich rijkelijk boos,

  Laat haar dan tieren, vang haar zachte hand,

En zwelg diep, diep in haar weergaloze blik

Lees verder →

Hoe verander je van een muze in een maker?

Het is prachtig weer. Tijd om te ontspannen. Gustav Klimt laat zich bij de villa aan het meer fotograferen, samen met mode-ontwerper Emilie Flöge. De schilder heeft zijn karakteristieke kaftan aan, de schouders zijn geborduurd met krullende motieven. Lachend kijkt hij naar Emilie.

Zij straalt in haar eigen creatie, met een gewaagd patroon van witte en zwarte strepen, afgezet met stroken die bestaan uit een schaakbordmotief. Dan spreidt ze haar armen uit en zien we het onverwachte effect van de zeer grote vleermuisarmen.

Klimt en Flöge koesteren jarenlang hun vertrouwelijke, intieme relatie. Zij vinden elkaar in de manier waarop ze naar hun eigen tijd kijken, inspireren elkaar in hun dagelijkse praktijk van het kunst maken.

Het is een onderwerp wat mij al langer boeit. Hoe gaat dat eigenlijk, dat werken van twee kunstenaars in wederzijdse aandacht, bewondering, in hoogte- en dieptepunten?

Mijn onderzoek begon pas echt vorm te krijgen bij het schrijven van mijn boek Ik, Ophelia en het maken van de bijbehorende tentoonstelling in het Van Gogh Museum. In het boek schets ik hoe het model voor het beroemde schilderij Ophelia, Elizabeth Siddall, zichzelf verder ontwikkelt in haar relatie met de schilder Dante Gabriel Rossetti. En hoe dit verder resoneert in het werk van moderne hedendaagse kunstenaars.

Lange tijd stappen de meeste vrouwen alleen als muze, model en minnares over de drempel van het atelier. Siddall is een voorbeeld van hoe dat vanaf het midden van de 19e eeuw steeds meer verandert. De vrouw gaat zichzelf rechtstreeks uitdrukken in de kunst.

Lees verder →

Blik op de wereld, in het hart van ons bestaan

Richard Kendall, John Leighton Van Gogh’s Van Goghs (Abrams)

De Grieken, die de geheime leer van hun wereldbeschouwing in hun goden uitspreken en tegelijkertijd verzwijgen, hebben als dubbele bron van hun kunst twee godheden opgesteld, Apollo en Dionysus.

Dit schrijft Friedrich Nietzsche in 1870, wanneer hij al volop aan het nadenken is over de thema’s die gaan leiden tot zijn eerste boek. Vanaf dit moment zijn de termen het apollinische en het dionysische niet meer van het toneel verdwenen in het denken over de band tussen de kunst en het leven.

Steeds weer spreekt de filosoof over de strijd die deze twee driften – ‘bijna altijd in oorlog’ – met elkaar leveren en hoe ze in deze krachtmetingen de kunst en het leven voortbrengen.

Lees verder →

Mens en/of Beest?

Het museum lijkt leeg, het moet tegen sluitingstijd zijn. Ik loop door de grote ruimtes van Fondation Beyeler in Basel. Het licht stroomt naar binnen door de grote ramen.

Ik passeer het ene grote werk na het andere. Als iconen hangen ze daar, zacht glanzend maar stil. Mijn hakken klinken hard op de vloer, ik probeer wat zachter te lopen.

Dan sla ik een hoek om. Het licht is nu minder fel geworden. Het schilderij verschijnt voor mij, op een paar meter afstand. Het heeft zich losgemaakt van de muur. Het werk zweeft. Ik weet niet wat ik zie, maar het werk ademt. Het leeft.

Lees verder →

Het poëtische weten – María Zambrano en het andere denken

‘We wilen een goed leven, maar jagen alleen na wat meetbaar is’, stelde laatst een socioloog vast in de krant. We willen de wereld naar onze hand zetten en controleren, zeker in onzekere tijden als deze. Maar zo vergeten we dat we zelf ons contact met de wereld levend moeten houden. Op een andere manier, niet alleen met ons verstand.

De Spaanse filosoof María Zambrano (1904-1991) ontdekt dit al tijdens haar studie. Er is zoveel meer dan de rede van de traditionele filosofie. Wij denken niet alleen, we voelen, we verlangen, we lijden, we hebben dromen, we mijmeren. Hoe kon deze pijnlijke scheiding tussen de ratio en het hart ontstaan? Op welke manier kunnen wij toch schrijven en kunst maken?

Lees verder →

Albert Camus en het portret van Nietzsche

Soms wordt een inzicht, door feiten en ideeën naast elkaar te leggen, ineens duidelijker en bijna voelbaar. Als in een collage van verschillende materialen van Max Ernst vinden de stukjes papier, woorden en plaatjes een samenhang die er eerder nog niet was.

Op dit moment ben ik de colleges rond de betekenis van ons bestaan in de wereld aan het samenstellen. Ik maak een keuze uit de gedachten van de existentie-filosofen en de beelden in literatuur en de kunst die dit thema zichtbaar en/of ervaarbaar maken.

Ik blader in een oud boekje over Camus en zie een bekende foto. Daaronder staat: Foto van Nietzsche die in Camus’ werkkamer aan de muur hing

Het hoofd van Nietzsche staart voor zich uit in de verte, zijn handen rustend op elkaar. Het is dan al lang geleden dat de filosoof samenhangend sprak. Nu ligt hij in zijn witte hemd op de sofa en zwijgt. Maar andere denkers en kunstenaars praten verder. Ze voelen zich uitgedaagd om zelf een positie te vinden, een manier om met zijn vaak pijnlijke inzichten om te gaan.

Het is opvallend hoe ondanks het absurde van ons bestaan op aarde, Camus hartstochtelijk en vol emotie blijft schrijven over dat toevallige leven en de doorslaggevende rol van de kunst.

Uit: Morvan Lebesque, Albert Camus, uitgave uit 1966

In zijn dagboek noteert hij:

‘Kunstenaars en kunstwerk. Het echte kunstwerk is dat wat niet alles zegt. Er bestaat een zeker verband tussen de globale ervaring van een kunstenaar, zijn gedachten + zijn leven (-) en het oeuvre dat deze ervaring weerspiegelt. Dit verband is slecht wanneer het kunstwerk die ervaring in haar geheel een omlijsting van literaire franje geeft. Dit verband is goed wanneer het kunstwerk als uit de ervaring gehouwen is, het geslepen facet van een diamant waarin de innerlijke gloed ten volle is geconcentreerd.’

Het is niet gemakkelijk om dit leven te laten fonkelen. Maar Camus en zijn metgezellen durven het aan hier mee aan de slag te gaan. Om tegen de keer in deze inzichten woorden te geven. En geïnspireerde kunstenaars vinden in literatuur en beeldende kunst hun eigen vorm voor dit thema.

Op deze manier laat een verdieping in de betekenis van onze existentie je anders kijken naar ons eigen nu.

Wilt u dit meemaken, ga dan samen met mij de confrontatie aan met dit absurde maar springlevende bestaan.

U kunt zich nog maar een paar dagen inschrijven, tot en met woensdag 23 september.

We spreken elkaar nader.

Inschrijven: https://hovo.vu.nl/nl/cursusaanbod/najaar-2020/filosofie-en-religie/tussen-essentie-en-existentie/index.aspx

 

Lees verder →

Waarom je verdiepen in filosofie en kunst?

Als de wereld om je heen aan het veranderen is?

Laatst nam ik een filmpje op voor HOVO Amsterdam.

Daarin benoem ik iets wat mij nu in deze tijd opvalt. Namelijk dat er zoveel wordt gepraat over de betekenis van kunst. Dat is natuurlijk belangrijk.

Maar ik denk dat het nog belangrijker is dat we zien hoe kunst in verband staat met onszelf en het leven in het hier en nu.

Om je te verdiepen in hoe dat nu eigenlijk werkt, en hoe bijvoorbeeld kunst die je niet zo mooi vindt, je toch kan helpen om iets van jezelf en je eigen tijd te begrijpen.

Expressionisme ook letterlijk 

In de zomercolleges rond kunst en filosofie die ik ook dit jaar in deze tijd aan het voorbereiden ben kun je ervaren hoe dat eigenlijk werkt. Zelf ben ik iedere keer weer verrast over het doorzettingsvermogen en de vooruitziende blik die je nodig hebt als je als kunstenaar iets gaat doen wat je publiek niet kent, maar waar je ook zelf nog niet zoveel over weet! Zo’n idee uitdrukken terwijl je aan het denken bent…dat is niet makkelijk. Lees verder →