Categorie archief: Boek en film inspiratie recensies

Schoonheid van het kwaad?

Ik lees een uitspraak van Charles Baudelaire. Hij schrijft: Het kwade ontstaat zonder inspanning, natuurlijk, onvermijdelijk. Het goede is altijd het resultaat van vaardigheid. In het Frans staat er: le bien est toujours le produit d’un art. Het goede ontstaat niet vanzelf. Het is aan de kunstenaar om de schoonheid zichtbaar te maken. Dat is nogal een opdracht. Toch, als je om je heen kijkt is het juist nu tijd om ons goed daarin te verdiepen.

We deinzen vaak terug voor het kwade, een natuurlijke reactie voor iets wat ons bedreigt. Tegelijkertijd voelen we een aantrekkingskracht waar wij niet ongevoelig voor zijn. Hoe kunnen we met deze spanning om gaan? Kan de kunst hier ons bij helpen?

Dit zijn de gedachten waar ik op dit moment mee bezig ben, tijdens de voorbereiding van mijn zomercolleges Fleurs du Mal – het sublieme, de angst, het kwaad. Over de ervaring van het duistere in filosofie en kunst. Want de grote vraag is, hoe kan uit de duistere kant van het leven tóch iets moois opbloeien?

Ik wil samen met u onderzoeken of de ideeën hierover van beroemde en soms beruchte filosofen als Marquis de Sade, Friedrich Nietzsche, Georges Bataille en Simone de Beauvoir ons een antwoord kunnen geven op deze vraag. Anne Dufourmantelle spoort ons daarbij aan om toch, ondanks angst, een stap te zetten en het risico te nemen.

En hoe werkt dit in de literatuur? We staan stil bij voorbeelden uit de Griekse tragedie, uit het werk van de dichter Charles Baudelaire en de schrijver Joseph Conrad.

Portret van Charles Baudelaire bij Katja Rodenburg Antheia Fleurs du Mal Zomercolleges 2023

Edmund Burke onderzocht grondig de schoonheid en het sublieme. Met zijn inzichten verkennen we de transformatieve kracht die angst maar ook bijvoorbeeld leegte bij ons kan oproepen. Hoe beïnvloedt dit het proces van kunst maken? Ik ben het werk aan het uitzoeken van oude én hedendaagse kunstenaars, van Francisco Goya, William Turner, maar ook van Berlinde de Bruyckere en Thierry de Cordier en…..

Ontdek het tijdens de vier zomercolleges op 18, 20, 25 en 27 juli HOVO Vrije Universiteit Amsterdam.

● Ik schrijf mij in: https://vu.nl/nl/onderwijs/hovo-amsterdam/cursussen-opleidingen/cursus-fleurs-du-mal-het-sublieme-de-angst-en-het-kwaad/data-en-contact

● Ik wil een vraag stellen: voor vragen en opmerkingen, een zoomontmoeting of telefonisch een persoonlijk gesprek waarin u vragen kan stellen: stel uw vraag per mail katjarodenburg [at] antheia.nl

● Ik heb mij al ingeschreven en wil ter voorbereiding van de zomercolleges een literatuurleeslijstje ontvangen: mail katjarodenburg [at] antheia.nl

Ik vind het altijd leuk om gedachten uit te wisselen over waar ik mee bezig ben,

In ieder geval,

Tot ziens,

Katja Rodenburg 

De vrouw en de sfinx – Léonor Fini en de filosofie van het surrealisme

Het is tijdens mijn specifieke onderzoek naar de kunstopvatting van de filosoof Georges Bataille dat ik voor de eerste keer iets van haar werk zie. Ik blader in het boek De tranen van Eros. Het is een persoonlijk werk van de Franse denker over onder andere de drijfveren van het kunst maken en wat hij daar belangrijk in vindt. Ik kijk nieuwsgierig naar vier werken van een voor mij onbekende kunstenaar.

Het zijn grote, duistere afbeeldingen in zwart wit, waarin verschillende vrouwengedaanten samen met de dood in de gedaante van een skelet worden afgebeeld. Ze hebben verrassend inwisselbare titels als De vriendschap en Onvoorwaardelijke liefde. Er staat een kleine biografische notitie bij: Léonor Fini is de dochter van een Argentijnse vader en een moeder uit Triëst. Tot haar voorouders behoren Spanjaarden, Venetianen, Slaven, Duitsers en Napolitanen.

Carl Van Vechten Portrait of Léonor Fini (1936)

In haar eigen tijd kon niemand over deze flamboyante voorvrouw van het Franse surrealisme heen kijken, maar wordt zij ook serieus genomen als kunstenaar? André Breton beschouwt haar slechts als een femme enfant. Bataille ziet dat duidelijk anders. Wat hem bindt met Fini is het feit dat ze ieder op een eigen manier rebelleren tegen de te rigide opvatting van het surrealisme die Breton predikt.

Lees verder →

Wat is de geheime kracht van de melancholie?

In de lente van 1819 schrijft de dichter John Keats zijn Ode on Melancholy. Een ode? Maar melancholie is toch een gemoedstoestand die je liever achter je wilt laten, om snel over te gaan naar een lichtere stemming?

Toen ik werkte aan het boek en een tentoonstelling over de kunstenaar Armando, onderzocht ik de belangrijke rol van de melancholie in zijn werk. En zo ontstond de uitgave Armando en de melancholie van het scheppen.

Het bracht mij op het idee om Maarten Doorman te vragen om voor die gelegenheid het intrigerende gedicht van Keats in het Nederlands te vertalen.

Het tweede vers uit zijn Ode op de Melancholie:

Maar waar melancholie zich gelden doet

 En uit de hemel als een wolk haar tranen spilt

Die bloemen met hun hangend kopje voedt,

De heuvel groen in sluiers van april verhult;

Smaak daar uw pijn bij een bedauwde roos,

Of bij de glinstering op het gerimpeld strand,

   Of bij pioenen, weelderig en dik;

Of stel, uw liefste maakt zich rijkelijk boos,

  Laat haar dan tieren, vang haar zachte hand,

En zwelg diep, diep in haar weergaloze blik

Lees verder →

Mens en/of Beest?

Het museum lijkt leeg, het moet tegen sluitingstijd zijn. Ik loop door de grote ruimtes van Fondation Beyeler in Basel. Het licht stroomt naar binnen door de grote ramen.

Ik passeer het ene grote werk na het andere. Als iconen hangen ze daar, zacht glanzend maar stil. Mijn hakken klinken hard op de vloer, ik probeer wat zachter te lopen.

Dan sla ik een hoek om. Het licht is nu minder fel geworden. Het schilderij verschijnt voor mij, op een paar meter afstand. Het heeft zich losgemaakt van de muur. Het werk zweeft. Ik weet niet wat ik zie, maar het werk ademt. Het leeft.

Lees verder →

Hoe ontstaat een kunstwerk? Anselm Kiefer, Armando en de natuur als maker

Hoe ontstaat een kunstwerk?

Anselm Kiefer vertelt erover in een recent  interview in het Getty Center in Los Angeles. Een kunstenaar schept nooit zomaar ‘ex nihilo’ (uit het niets). De kunstenaar bevindt zich in de stroom en de dingen gaan door hem heen. Zo wordt hij als het ware doordrongen van de gedachten en de beweging. Ik luisterde naar zijn formulering en dacht meteen aan  ‘Fluxus’ en zijn vroegere docent Joseph Beuys en inderdaad duikt het woord in de conversatie op. Lees verder →

Filosofie en kunst in Frankrijk – Denken over het lichaam 31 mei – 6 juni 2015 Centre Erasme St. Etienne des Sorts bij Avignon

Vaslav Nijinsky Le Dieu bleu

Vaslav Nijinsky Le Dieu bleu

In deze cursus beproeven we de relatie tussen het denken, het lichaam en de wereld om ons heen. Op welk moment houden wij op met denken? Wanneer begint ons lichaam mee te denken en de wereld te ervaren? Op welke manier zijn we lichamelijk bij de wereld betrokken? Lees verder →

Beer en mens artikel naar aanleiding van Grizzly Man in tijdschrift Kunst en Wetenschap

Grizzly Man Poster Werner HerzogNaar aanleiding van de documentaire film Grizzly Man (2005) van Werner Herzog  schreef ik het artikel ‘Beer en mens’. Op de filmposter staat: ‘ in de natuur zijn er grenzen’. De hoofdpersoon van de documentaire, natuuractivist Timothy Treadwell,  zocht echter naar manieren om de grens tussen de mens en de beer over te steken.  Uiteindelijk met fatale gevolgen. De filmbeelden uit zijn nalatenschap van de beren in Alaska zijn adembenemend mooi en onvergetelijk. In het artikel onderzoek ik de achtergrond van Treadwells’ missie,  de eeuwenoude band tussen de mens en de beer. Het werk van de filosoof Georges Bataille belicht het bijna onbewuste schemergebied dat tussen het dier en onszelf ligt.

Het is opvallend hoe vaak in oude rituelen bij volkeren over de hele wereld de beer een prominente rol speelt, zoals bijvoorbeeld bij de Ainu in Japan. Wat betekent de beer voor ons?

‘Beer en mens’ verschijnt op 5 juni in het zomernummer 2014 van het tijdschrift Kunst en Wetenschap.

www.kunstenwetenschap.nl

Filosofisch essay Van boom tot tafel in het boek Koningsdamast

Tijdens een besloten bijeenkomst werd op koningsdag 26 april het koningsdamast aangeboden aan koning Willem- Alexander en koningin Máxima.

Koning Willem-Alexander en koningin Máxima bekijken het boek Koningsdamast met het essay Van Boom tot Tafel

Koning Willem-Alexander en koningin Máxima bekijken het boek Koningsdamast met het essay Van Boom tot Tafel

Kunstenaar Margot Berkman maakte naar aanleiding van haar sierhek voor de koningslinden een ontwerp dat staat in de aloude traditie van het koninklijke tafellinnen. Het damast, geweven in het Textiel Museum in Tilburg, werd samen met het boek Koningsdamast in een fraaie doos aangeboden.

In het essay bespreek ik drie momenten uit de schilderkunst waarin de sinaasappel een bijzondere rol speelt: ‘La Primavera’(1480/1482) van Sandro Botticelli, ‘Stilleven van sinaasappels, citroenen en een roos’ (1633) van Francisco de Zurbarán en ‘Mère aux enfants à l’orange’ (1951) van Pablo Picasso. Een mooie gelegenheid om de esthetica (filosofie van de kunst) te verbinden met de praktijk van het kunst maken, waarbij ik ook over de vorm van het boek mocht meedenken.

Meer over het boek Koningsdamast via: www.margotberkman.nl

 

De verliefden / Los enamoramientos van Javier Marías

In een interview vertelt de schrijver Marías dat hij nog steeds niet op een computer schrijft, maar op een ouderwetse schrijfmachine. Zo typt hij soms wel vijf tot zes keer zijn boek in wording over. ‘( -) ik schrijf niet om tijd te winnen. Ik schrijf om tijd te voelen.’

Maar niet alleen het tempo van zijn boeken wordt door de tijd bepaald. Het boek ‘De verliefden’ verkent de tijd zelf ook als thema. In het bijzonder de tijd vanuit het perspectief van de ‘verliefde’. Wat gebeurt er als je het onderwerp van die verliefdheid verliest? De vrouw die net haar man heeft verloren merkt verbaasd op dat zelfs haar gedachten erdoor zijn veranderd. ‘Ik weet het niet, het is alsof ik een ander hoofd heb, er komen dingen bij me op die ik vroeger nooit zou hebben gedacht.’ Lees verder →

Geestverwanten – twee zielen, één kunst lezing door Katja Rodenburg 5 april 2012 Boekhandel Ongerijmd Arnhem

Friedrich Nietzsche en Richard Wagner, Federico García Lorca en Salvador Dalí

Lezing Maand van de Filosofie 2012

Filosoof Katja Rodenburg onderzoekt in deze lezing het wel en het wee van de vriendschap tussen kunstenaars. De wederzijdse herkenning laait meestal hevig op en de passie van de twee zielen samen zet alles in vuur en vlam.  Misschien kan de fragiele kunstenaarsvriendschap  juist daarom meestal slechts tijdelijk bestaan. Hoe werkt deze geestverwantschap? Hoe kan het  proces van het maken van een kunstwerk, dat bij uitstek zo individueel is, met een ander gedeeld worden? Hierbij gebruiken we onder andere de ideeën van de filosoof Aristoteles over de vriendschap uit zijn werk de Ethica. Lees verder →