Niet veel mensen weten dat op het bekende schilderij Monnik aan zee (1808-1810) ooit een stuk meer te zien was dan nu. Eerst schildert Friedrich enkele schepen op zee. Maar wanneer hij naar het doek kijkt is hij niet tevreden. En dan neemt hij een moedige beslissing: hij laat de schepen verdwijnen. De zee wordt de hoofdpersoon. De monnik blijft alleen achter op het strand. Klein en nietig, in een weidse ruimte van lucht, water en aarde. Wij kijken en voelen. Net als hij ervaren wij de intense aanwezigheid van de natuur.

Dit schilderij is meer dan wat het afbeeldt. Het komt overeen met de ervaring van onszelf als toeschouwer in de moderne wereld, een ervaring dit toen begon. Wij zijn alleen terwijl we tegenover het immense van het universum staan. Het is alsof de geheimen van de religie en het ritueel de kerk hebben verlaten. Ze bevinden zich nu ergens in de natuurlijke wereld. Ze laten zich alleen in de machtige natuur zien.

De moderne wereld gaat verder. En Friedrich is op zoek naar een manier om zijn ervaring van het heilige, het sacrale, het ‘dat wat je niet kan benoemen’ weer te laten plaatsvinden.

Niet alleen de natuur op een schilderij, maar ook het landschap zelf wordt een plaats om naar toe te gaan en te verblijven, om de natuur in de meest pure vorm te ervaren. Friedrich laat zijn, voor ons onbekende figuren op de schilderijen kijken naar het landschap. En wij kijken met ze mee. De schilder laat ons zo voelen wat hij ondervindt. De vrouwen en de mannen lijken, net als wij, statisch op hun plaats te blijven, terwijl de wereld om hen heen beweegt. Wij kunnen ons gemakkelijk terugvinden in hun positie. Wij gaan naast hen staan om net als zij te worden geabsorbeerd door wat wij zien.

Friedrich’s bewonderaar Carl Gustav Carus schrijft het zo op: ’Wanneer wij als mens de immensheid van de natuur ervaren, voelen wij ons onbeduidend, niet van belang.’ Tegelijkertijd voelen we ons opgenomen in het goddelijke, betreden we deze oneindigheid en laten we ons individuele bestaan achter ons. Op zo’n moment is dat geen verlies, maar hebben we er juist iets bij gewonnen, zo vertelt Carus.

Zo wenden de schilders zich in hun zoektocht opnieuw naar de natuur. Niet de natuur als decor of versiering, maar als zelfstandig motief en onderwerp.

Tijdens de Christmas Lectures De geboorte van het moderne landschap – uit het sacrale in de kunst volgen wij het ontstaan van de moderne schilderkunst uit de romantische traditie.

Welke filosofische ideeën leiden tot deze bijzondere ontwikkeling? Wat zeggen en schrijven de kunstenaars daar zelf over?

We ontdekken dat deze rijke voedingsbodem uit het verleden ook in de moderne schilderkunst een, soms verrassende, rol speelt. En op welke manier laten de ‘romantische’ denkbeelden zich nu nog steeds zien?

In twee dagen onderzoeken we deze vragen met de volgende kunstenaars.

De eerste dag: Caspar David Friedrich, Philip Otto Runge en William Blake. De tweede dag: Paul Klee, Armando en Anselm Kiefer.

Ik vind het zelf steeds weer fascinerend hoe nauw ideeën over de werkelijkheid en de uitdrukking daarvan met elkaar verbonden zijn, in de reis die de kunst maakt tot in onze huidige tijd.

Gaat u mee?

Overigens, het schilderij van Friedrich heeft ook een andere titel Wandelaar aan de rand van de zee. Wij wandelen met hem verder.

● Wat zijn de Christmas Lectures? Naar Engels academisch voorbeeld zijn we vorig jaar deze traditie gestart. Tussen kerst en nieuwjaar organiseren we een online live symposium van twee opvolgende dagen, altijd op 28 en 29 december.

● Wanneer en hoe vinden deze dagen plaats? Online live symposiumdagen per zoom op dinsdag 28 en woensdag 29 december 2021 met inloop v.a. 13.00 u, start 13.30 tot 16.00 u, met een kleine pauze rond 14.30 u.

● Hoe kan ik mij voorbereiden? Hand-out Bij het symposium hoort een digitale hand-out met de te bespreken tekstfragmenten en citaten, enkele dagen voor het symposium ontvangt u dit per mail . Tip: print deze hand-out uit zodat u het tijdens de colleges bij de hand kan houden.

● Hoe kan ik de kunst afbeeldingen volgen? Beeldpresentatie Tijdens het symposium onderzoeken we de vragen aan de hand van veel beeldmateriaal, de presentaties worden gedeeld en verschijnen op uw scherm.

● Kan ik zelf ook vragen stellen? Vragen Bij de colleges is er gelegenheid om vragen te stellen. Dit doen we live op het eind van elke middag. Tussendoor kunt u als dat nodig is begripsvragen stellen in de chatfunctie.

● Wanneer krijg ik de uitnodiging met de link naar het symposium? Link symposium U ontvangt de link naar de ONLINE LIVE -colleges via Zoom op allebei de dagen voor 9.00 u.