Categorie archief: Friedrich Nietzsche

Friedrich & Friedrich op weg in de natuur

Temidden van alle vooruitgang en het alleen maar kijken naar de natuur als een bron waar de mens naar eigen zin over kan beschikken, zet de dichter-filosoof Friedrich Hölderlin (1770-1843) een vraagteken. Hij ervaart de natuur en het landschap wat hem omringt anders. In een brief uit 1796 schrijft hij aan een vriend hoe hem dat voor ogen staat. Wat we nodig hebben is juist een gevoel voor de schoonheid van de natuur, de esthetische blik. Alleen zo kunnen we een begin maken met het overwinnen van het conflict dat we ervaren tussen onszelf en de wereld van de natuur.

Foto: Wilco Schipper

De jonge Friedrich Nietzsche is een bewonderaar en schrijft in het kader van een opdracht op school een verdedigingsschrift van de dan al bijna vergeten dichter-denker en zijn werk: ‘Inderdaad, dit proza is muziek – zachte smeltende klanken, onderbroken door pijnlijke dissonanten -.’

Met de lezing Friedrich & Friedrich – de natuur als spiegel zetten we de traditie van de Christmas Lecture voort. Zoals gebruikelijk leggen we een verband tussen aan de ene kant de filosofie en aan de andere kant de kunst(en). Wat zoeken deze denkers en kunstenaars in de natuur en het landschap? Hoe kunnen zij ons inspireren?

Edvard Munch (1863-1943) trekt zich terug uit de wereld en ervaart in de natuur het grotere geheel van de wereld en de schepping. Armando (1929-2018) en Anselm Kiefer (1945) gaan het gesprek aan met het landschap zelf en diepen de vaak onzichtbare tragische sporen op die we als mens in de natuur hebben achtergelaten. Maar zoeken deze kunstenaars niet ook naar méér dan dat alleen?

Dat ontdekken we in deze live online lezing waarin de werking van de schoonheid van het landschap centraal staat.

Aan de hand van gedichten en tekstfragmenten van Hölderlin en Nietzsche en de uitgekozen kunstwerken verdiepen we ons in deze vragen in de vorm van een beeldessay, in woord en beeld.

Ook de kunstenaars die we bespreken hebben hun reflecties opgeschreven die ons meer vertellen over de motieven achter de kunstwerken. We kiezen uit het, veelal onbekende, materiaal enkele veelzeggende passages.

U ontvangt enkele dagen voor de lezing het bijbehorende tekstblad, zodat u alvast de gedichten en tekstfragmenten kan lezen.

Ik nodig u graag uit om samen met andere ogen naar de natuur en onszelf te kijken en zo, misschien, een nieuw perspectief te ontdekken voor het komende jaar. En tegelijkertijd genieten van alle schoonheid die er is. Ik hoop het. Gaat u mee?

PS: En natuurlijk vertel ik dan ook meer over Nietzsche’s opstel en wat zijn docent eigenlijk vond van zijn ideeën over die onbekende dichter!

● Inschrijving: We houden het eenvoudig, mail katjarodenburg@antheia.nl met vermelding van uw naam en ‘Christmas Lecture’

● Waarom deze Christmas Lecture? Naar Engels academisch voorbeeld geven we al enkele jaren de Christmas Lecture, waarin we ons verdiepen in een filosofie en kunst thema.

● Wanneer vindt deze dag plaats? Online live lezing per zoom op zondag 28 december 2025 met inloop v.a. 10.00 u, start 10.15 tot ca. 12.00 u, met een kleine pauze rond 11.00 u.

● Ik houd deze lezing in mijn studeerkamer. Verwacht geen flitsende achtergrondbeelden in een professionele studio. Wel een boekenkast, voldoende licht en een hele goede microfoon. Een intieme setting dus.

● Hoe kan ik mij voorbereiden? Hand-out Bij de lezing hoort een digitale hand-out met de te bespreken tekstfragmenten en citaten, enkele dagen voor de lezing ontvangt u dit per mail. Tip: print deze hand-out uit zodat u het tijdens de colleges bij de hand kan houden.

● Hoe kan ik de kunst afbeeldingen volgen? Beeldpresentatie Tijdens het symposium onderzoeken we de vragen aan de hand van beeldmateriaal, de presentaties worden gedeeld en verschijnen op uw scherm.

● Kan ik zelf ook vragen stellen? Vragen Bij het college is er gelegenheid om vragen te stellen. Dit doen we live op het eind van de lezing. Tussendoor kunt u als dat nodig is begripsvragen stellen in de chatfunctie.

● Wanneer krijg ik de uitnodiging met de link naar de lezing? Link Christmas Lecture U ontvangt de link naar de ONLINE LIVE lezing via Zoom op de dag zelf voor 8.00 u.

● Hoeveel bedraagt de entree? Entree lezing inclusief hand-out: 18,- (incl.btw)

● * Bij de bevestiging van uw inschrijving ontvangt u de betaalgegevens. Als u uw telefoonnummer erbij zet kunnen wij evt. in voorkomend geval helpen met het verkrijgen van toegang tot de online lezing.

Katja Rodenburg is filosoof, denkt na over kunst, maakt tentoonstellingen en geeft colleges esthetica en kunstfilosofie. Zij is vooral geïnteresseerd in het proces van het maken, en in de raakvlakken met het proces van het denken. Al jaren geeft zij colleges aan het HOVO instituut van de Vrije Universiteit Amsterdam. Zij schreef eerder onder andere Ik, Ophelia, over kunstenaars als John Everett Millais en Julia Margaret Cameron, Rineke Dijkstra en Helen van Meene en Armando en de melancholie van het scheppen, over de filosofische thema’s van de kunstenaar. Daarnaast werkt zij als leiderschap, visie en strategie-adviseur op het gebied van kunst en cultuur (musea). Meer op: antheiablossoms.blog     

Wat betekent het landschap voor mij?

Ik ga wijsbegeerte studeren en stap de universiteit in Nijmegen binnen. We hebben een eigen, laag gebouw van twee verdiepingen. Een onnavolgbaar doolhof van smalle en iets grotere gangen. En een mooie bibliotheek, met een binnentuin. En kleine stoffige docentenkamertjes, waar het ruikt naar oude boeken en oude koffievlekken, die zich aftekenen op het ruwe metselwerk. En…genoeg over de couleur locale.

Daar hoor ik al gauw mijn medestudenten praten over een interessante, onorthodoxe filosoof. Hij trekt meer en meer studenten en zijn laatste college wordt steeds druk na besproken. Hij heet Ton Lemaire en zodra ik kan volg ik óók zijn colleges cultuurfilosofie.

Het is bijna té inspirerend. Ademloos volg ik zijn verhalen die de verschillende disciplines moeiteloos met elkaar verbinden. Ze gaan niet alleen over onszelf en onze plaats in de wereld maar ook over hoe wij dit vertalen in onze kunst en cultuur. En dat het uitmaakt hoe wij denken over de natuur, en hoe nodig dat is. Mijn notities blijven zich maar vullen met boeken en artikelen waarvan ik vind dat ik ze allemaal ook zelf moet lezen. Dan maar wat minder uurtjes slapen.

Helaas laat Lemaire al gauw de universiteit achter zich. Hij trekt zich terug in Frankrijk. Hij probeert zoveel mogelijk zelfvoorzienend te leven en schrijft verder aan zijn indrukwekkende oeuvre. Nu nog steeds. Elke paar jaar verschijnt er weer een nieuw boek.

De vier zomercolleges die ik ga geven dit jaar in juli voor de HOVO Vrije Universiteit Amsterdam vormen een kleine ode aan het werk van Ton Lemaire, waaronder zijn boeken over de filosofie van het landschap.

In Het landschap als spiegel van de ziel – van natuur tot kunst onderzoek ik samen met de deelnemers de vraag: Wat betekent het landschap voor ons?

Maar, is dat niet een overbodige vraag? Want de natuur om ons heen was er toch altijd al? Toch verschijnt het landschap niet zomaar in het blikveld. Vanaf 1450 verandert langzaam de manier waarop de natuur haar invloed uitoefent. In de loop van de tijd gaan filosofen, schrijvers, dichters en kunstenaars meer zien in het landschap dan een schilderachtige afbeelding en decor. Het woud en de bergen, de woestijn en de zee gaan steeds meer voelen als een weerspiegeling van onszelf. Van het zoeken naar zin en antwoorden op vragen als: Waarom besta ik? En: wie ben ik?

We lezen tekstfragmenten uit bijvoorbeeld een filosofisch essay, een gedicht of literatuur, van onder andere Mircea Eliade, Rainer Maria Rilke, Ton Lemaire, Georg Simmel, Immanuel Kant, Mary Shelley, Carl Gustav Carus en Friedrich Nietzsche.

Rozenblaadjes op de grond, onderdeel van het werk Sag mir wo die Blumen sind door Anselm Kiefer

Rozenblaadjes op de grond, onderdeel van het werk Sag mir wo die Blumen sind van Anselm Kiefer in het Stedelijk Museum Amsterdam / Fotograaf: Wilco Schipper

Wat kunt u verwachten? De colleges bieden in vier thema’s inzicht in de reikwijdte van het denken over het landschap en toont de relatie van dat denken met ons zoeken naar antwoorden op existentiële vragen. U ziet hoe die vragen doorwerken in kunst en literatuur.

Het werk van de kunstenaars als Caspar David Friedrich, Nancy Holt, Georgia O’Keeffe en Olafur Eliasson gebruiken we daarbij om de filosofische inzichten ook in beeld nader toe te lichten.

Bijzondere aandacht besteden we aan de landschappen van de kunstenaar Anselm Kiefer, waarvan veelal nieuw werk nu in het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum in Amsterdam te zien is. Misschien kunt u alvast gaan kijken. Wat vertellen zijn werken over onze plaats in de wereld?

Het wordt een mooie zomer. Reist u mee door de filosofie van het landschap?

● Inschrijven en informatie:  https://vu.nl/nl/onderwijs/hovo-amsterdam/cursussen-opleidingen/het-landschap-als-spiegel-van-de-ziel-van-natuur-tot-kunst-fysiek/inhoud

Vragen of opmerkingen? Stel uw vraag per mail: katjarodenburg [at] antheia.nl

Of maak een afspraak voor een zoom-ontmoeting, dan drinken we een kop koffie (of thee).

Ik vertel u graag wat u kunt verwachten van de colleges deze zomer.

Ondertussen tot ziens,

Tot gauw,

Katja Rodenburg

Wat is de waarde van kunst? Sneak Preview

Deze weken moeten kunst en cultuur met alle macht maar aantonen dat ze belangrijk zijn voor ons en onze samenleving. Wat is de waarde van kunst en literatuur? Of je dat echt kan meten is de vraag.

Maar misschien moeten we wel meer nadenken over dit thema: wat heeft de kunst nu eigenlijk met ons bestaan op de wereld te maken?

Heel veel volgens filosoof Friedrich Nietzsche, die in 1872 optekent: Slechts als een esthetisch fenomeen is ons bestaan te rechtvaardigen. Kunst vormt niet een soort bellengerinkel bij ons zijn op de wereld. Met andere woorden, iets wat wel gemist kan worden. Nee, het behoort tot het hart van onze existentie. Deze gedachte van Nietzsche roept vragen op die vanaf zijn dood in 1900 doorwerken in de filosofie.

Bron afbeelding: HOVO Amsterdam najaargids 2024

In de serie najaarscolleges Op zoek naar betekenis – (over) leven met kunst en cultuur volgen we het verrassende verband tussen het nadenken over onze existentie en de rol van kunst en literatuur daarin. Daarbij maken we kennis met zes moderne Franse en twee Italiaanse filosofen.

Lees verder →

Le chemin de Nietzsche?

Het moment is voor mij gekomen, dat ik terugkeer naar de wereld als een Fransman vertelt Nietzsche. Een krachtige, misschien verrassende uitspraak die te denken geeft. Wat vindt de filosoof daar eigenlijk, in het zuiden van Frankrijk, in de lucht, de natuur, in het landschap?

Het denken van Nietzsche zoekt gedurende zijn leven naar een tegenwicht voor de zwaarte van het Duitse denken. Daarbij verplaatst hij zich ook fysiek door Europa. Altijd op zoek naar een plaats waar hij zich beter zal voelen, lichter en helderder…

Juist in een beslissende periode in zijn leven en werk, tussen 1885 en 1888, verblijft hij vaak rond Nice. Veel verborgen plekken en hoogten in het landschap van Nice hebben voor mij door onvergetelijke ogenblikken wijding gekregen schrijft hij in Ecce Homo.

Onder de indruk van zijn nieuwe omgeving schrijft hij in een brief aan een goede vriend eind november 1885:

Lees verder →

Denken op de berg?

Lang geleden zit ik langs het wandelpad in Sils-Maria. Ik leun achterover, het meer glinstert beneden mij. De rots is warm geworden door de zon, ik voel de warmte in mijn rug. Hier, hoog in de bergen is Nietzsche vrij om te wandelen en te klimmen. Ondertussen denkt hij na en schrijft zijn gedachten onderweg al in de kern op. Ik vertelde daar over zijn leven en werk, soms zelfs op dezelfde plaatsen als waar zijn ideeën zijn ontstaan.

Toen ik dit jaar nadacht over het thema voor de Christmas Lectures, realiseerde ik mij dat ik dat gedeelte, het denken op de berg, daar nog niet had uiteengezet. Maar een onderwerp, waarbij je naar beneden kijkt, en waar alles zich voor je ontrolt, de heuvels, de paden en de mogelijkheden die je kan vinden… dat voelt meer als een inzicht om het nieuwe jaar mee te beginnen.

Vandaar dat we dit keer 2024 beginnen met de Nieuw Jaar Colleges. In deze online live colleges gaan we ons op twee achtereenvolgende dagen buigen over het thema Denken op de berg – Arthur Schopenhauer, Friedrich Nietzsche en Peter Wessel Zapffe.

Lees verder →

Van de onverschrokken schoonheid

Op dit moment ben ik mijn najaar-colleges rond de ‘onverschrokken schoonheid’, over het mooie in de filosofie, de natuur en de kunst, aan het voorbereiden. Het mooie is terug van weggeweest in het debat in de kunsten, maar staat nu in een ander licht. Wat is schoonheid op dit moment? Waartoe is er schoonheid?

Een belangrijke andere vraag raakt direct aan hoe wij ons bestaan ervaren in de wereld. Juist in tijden van crisis en onzekerheid kan het opmerken van schoonheid een essentiële kracht voor ons betekenen.

Een voorbeeld van hoe dat kan werken las ik vandaag bij de Noorse filosoof en bergbeklimmer Peter Wessel Zapffe (1899-1990). Deze bij ons niet zo bekende denker ontrafelt hoe de kunst een tegenwicht kan vormen, een manier om met het leven, dat lang niet altijd gemakkelijk is, om te gaan.

Lees verder →

Schoonheid van het kwaad?

Ik lees een uitspraak van Charles Baudelaire. Hij schrijft: Het kwade ontstaat zonder inspanning, natuurlijk, onvermijdelijk. Het goede is altijd het resultaat van vaardigheid. In het Frans staat er: le bien est toujours le produit d’un art. Het goede ontstaat niet vanzelf. Het is aan de kunstenaar om de schoonheid zichtbaar te maken. Dat is nogal een opdracht. Toch, als je om je heen kijkt is het juist nu tijd om ons goed daarin te verdiepen.

We deinzen vaak terug voor het kwade, een natuurlijke reactie voor iets wat ons bedreigt. Tegelijkertijd voelen we een aantrekkingskracht waar wij niet ongevoelig voor zijn. Hoe kunnen we met deze spanning om gaan? Kan de kunst hier ons bij helpen?

Dit zijn de gedachten waar ik op dit moment mee bezig ben, tijdens de voorbereiding van mijn zomercolleges Fleurs du Mal – het sublieme, de angst, het kwaad. Over de ervaring van het duistere in filosofie en kunst. Want de grote vraag is, hoe kan uit de duistere kant van het leven tóch iets moois opbloeien?

Ik wil samen met u onderzoeken of de ideeën hierover van beroemde en soms beruchte filosofen als Marquis de Sade, Friedrich Nietzsche, Georges Bataille en Simone de Beauvoir ons een antwoord kunnen geven op deze vraag. Anne Dufourmantelle spoort ons daarbij aan om toch, ondanks angst, een stap te zetten en het risico te nemen.

Lees verder →

Wat is de geheime kracht van de melancholie?

In de lente van 1819 schrijft de dichter John Keats zijn Ode on Melancholy. Een ode? Maar melancholie is toch een gemoedstoestand die je liever achter je wilt laten, om snel over te gaan naar een lichtere stemming?

Toen ik werkte aan het boek en een tentoonstelling over de kunstenaar Armando, onderzocht ik de belangrijke rol van de melancholie in zijn werk. En zo ontstond de uitgave Armando en de melancholie van het scheppen.

Het bracht mij op het idee om Maarten Doorman te vragen om voor die gelegenheid het intrigerende gedicht van Keats in het Nederlands te vertalen.

Het tweede vers uit zijn Ode op de Melancholie:

Maar waar melancholie zich gelden doet

 En uit de hemel als een wolk haar tranen spilt

Die bloemen met hun hangend kopje voedt,

De heuvel groen in sluiers van april verhult;

Smaak daar uw pijn bij een bedauwde roos,

Of bij de glinstering op het gerimpeld strand,

   Of bij pioenen, weelderig en dik;

Of stel, uw liefste maakt zich rijkelijk boos,

  Laat haar dan tieren, vang haar zachte hand,

En zwelg diep, diep in haar weergaloze blik

Lees verder →

Blik op de wereld, in het hart van ons bestaan

Richard Kendall, John Leighton Van Gogh’s Van Goghs (Abrams)

De Grieken, die de geheime leer van hun wereldbeschouwing in hun goden uitspreken en tegelijkertijd verzwijgen, hebben als dubbele bron van hun kunst twee godheden opgesteld, Apollo en Dionysus.

Dit schrijft Friedrich Nietzsche in 1870, wanneer hij al volop aan het nadenken is over de thema’s die gaan leiden tot zijn eerste boek. Vanaf dit moment zijn de termen het apollinische en het dionysische niet meer van het toneel verdwenen in het denken over de band tussen de kunst en het leven.

Steeds weer spreekt de filosoof over de strijd die deze twee driften – ‘bijna altijd in oorlog’ – met elkaar leveren en hoe ze in deze krachtmetingen de kunst en het leven voortbrengen.

Lees verder →

Een kamer met uitzicht voor Friedrich Nietzsche

Iets meer dan twintig jaar geleden sta ik in een eenvoudige kamer. Een bed, een paar stoelen, een tafel. Brede planken vormen de wand. Ik luister. Het is stil. Alleen de machtige natuur, de bergen en het meer, laten zich voelen. Dan schijnt de late middagzon door het raam.

Ik was al in de kamer van Goethe geweest. En naast het bureau van Schiller zag ik dat hij zelf sierlijk de titels op zijn gekafte boeken had geschreven.

Deze keer was het anders. Dit is een kamer om te werken én om te leven. Hoog in de bergen, vanuit een wereld die bestaat voordat andere mensen zich laten zien.

In de zomer van 1884 leest Nietzsche zijn eigen werk, alle boeken die hij  heeft geschreven, van De geboorte van de tragedie tot Aldus sprak Zarathustra. Het is bijna zijn veertigste verjaardag. Wat gaat hij de komende jaren doen?

Lees verder →