Categorie archief: Boek en film inspiratie recensies

Wat is de waarde van kunst? Sneak Preview

Deze weken moeten kunst en cultuur met alle macht maar aantonen dat ze belangrijk zijn voor ons en onze samenleving. Wat is de waarde van kunst en literatuur? Of je dat echt kan meten is de vraag.

Maar misschien moeten we wel meer nadenken over dit thema: wat heeft de kunst nu eigenlijk met ons bestaan op de wereld te maken?

Heel veel volgens filosoof Friedrich Nietzsche, die in 1872 optekent: Slechts als een esthetisch fenomeen is ons bestaan te rechtvaardigen. Kunst vormt niet een soort bellengerinkel bij ons zijn op de wereld. Met andere woorden, iets wat wel gemist kan worden. Nee, het behoort tot het hart van onze existentie. Deze gedachte van Nietzsche roept vragen op die vanaf zijn dood in 1900 doorwerken in de filosofie.

Bron afbeelding: HOVO Amsterdam najaargids 2024

In de serie najaarscolleges Op zoek naar betekenis – (over) leven met kunst en cultuur volgen we het verrassende verband tussen het nadenken over onze existentie en de rol van kunst en literatuur daarin. Daarbij maken we kennis met zes moderne Franse en twee Italiaanse filosofen.

Lees verder →

Op de fiets voor de nieuwe kunst

Waar kunstenaar Gabriele Münter ook heen reist, ze doet haar uiterste best om haar fiets na te laten sturen. Dat heeft een goede reden.

Want, ‘zonder fiets ben ik maar een half mens’, zo laat ze weten.

Bijzonder omdat in die tijd het fietsen voor een vrouw, laat staan het in bezit zijn van dit vervoermiddel, nog lang niet zo vanzelfsprekend is.

Het is een spannende, bijna bruisende periode. Vol verwachting en verandering ontwikkelt haar kunst en die van haar geliefde Wassily Kandinsky zich langzaam tot wat hen voor ogen staat. Een andere manier van kijken naar de werkelijkheid ontstaat.

Lees verder →

Le chemin de Nietzsche?

Het moment is voor mij gekomen, dat ik terugkeer naar de wereld als een Fransman vertelt Nietzsche. Een krachtige, misschien verrassende uitspraak die te denken geeft. Wat vindt de filosoof daar eigenlijk, in het zuiden van Frankrijk, in de lucht, de natuur, in het landschap?

Het denken van Nietzsche zoekt gedurende zijn leven naar een tegenwicht voor de zwaarte van het Duitse denken. Daarbij verplaatst hij zich ook fysiek door Europa. Altijd op zoek naar een plaats waar hij zich beter zal voelen, lichter en helderder…

Juist in een beslissende periode in zijn leven en werk, tussen 1885 en 1888, verblijft hij vaak rond Nice. Veel verborgen plekken en hoogten in het landschap van Nice hebben voor mij door onvergetelijke ogenblikken wijding gekregen schrijft hij in Ecce Homo.

Onder de indruk van zijn nieuwe omgeving schrijft hij in een brief aan een goede vriend eind november 1885:

Lees verder →

Het innerlijke landschap ● De filosofie van Werner Herzog

Onlangs was ik op de pre-view van de tentoonstelling Werner Herzog The Ecstatic Truth in het filmmuseum Eye. Daar werd ook de meest recente documentaire rond de filmer getoond. We zien hem daar op bezoek in een favoriet museum in Los Angeles. Hij tuurt enthousiast in de vitrines. Artefacten, documenten en andere voorwerpen belichten gebeurtenissen…die niet echt hebben plaatsgevonden.

‘Het begin van veel van mijn films’, zo vertelt de regisseur en schrijver, ‘is een landschap, of het nu een echt bestaande plaats is of een imaginaire, hallucinaire plek uit een droom. Misschien moet ik vertellen dat de landschappen niet zozeer de aanleiding zijn voor een film, ze worden eerder de ziel van de film’.

Werner Herzog heeft zijn eigen weg gekozen, en ontwikkelt ook nu nog steeds zijn eigen manier van maken. Al vroeg realiseert hij zich dat je dat zelf zal moeten doen, als wat je wil niet past in het traditionele systeem van regisseren en films produceren.

‘Mijn doel is altijd om meer over de mens zelf uit te vinden, en film is mijn medium om dat te doen’

Hoe kijkt hij naar de wereld? Wat heeft zijn proces van het maken van zijn werk te maken met hoe hij over de mens en de wereld nadenkt?

Lees verder →

Schoonheid van het kwaad?

Ik lees een uitspraak van Charles Baudelaire. Hij schrijft: Het kwade ontstaat zonder inspanning, natuurlijk, onvermijdelijk. Het goede is altijd het resultaat van vaardigheid. In het Frans staat er: le bien est toujours le produit d’un art. Het goede ontstaat niet vanzelf. Het is aan de kunstenaar om de schoonheid zichtbaar te maken. Dat is nogal een opdracht. Toch, als je om je heen kijkt is het juist nu tijd om ons goed daarin te verdiepen.

We deinzen vaak terug voor het kwade, een natuurlijke reactie voor iets wat ons bedreigt. Tegelijkertijd voelen we een aantrekkingskracht waar wij niet ongevoelig voor zijn. Hoe kunnen we met deze spanning om gaan? Kan de kunst hier ons bij helpen?

Dit zijn de gedachten waar ik op dit moment mee bezig ben, tijdens de voorbereiding van mijn zomercolleges Fleurs du Mal – het sublieme, de angst, het kwaad. Over de ervaring van het duistere in filosofie en kunst. Want de grote vraag is, hoe kan uit de duistere kant van het leven tóch iets moois opbloeien?

Ik wil samen met u onderzoeken of de ideeën hierover van beroemde en soms beruchte filosofen als Marquis de Sade, Friedrich Nietzsche, Georges Bataille en Simone de Beauvoir ons een antwoord kunnen geven op deze vraag. Anne Dufourmantelle spoort ons daarbij aan om toch, ondanks angst, een stap te zetten en het risico te nemen.

Lees verder →

De vrouw en de sfinx – Léonor Fini en de filosofie van het surrealisme

Het is tijdens mijn specifieke onderzoek naar de kunstopvatting van de filosoof Georges Bataille dat ik voor de eerste keer iets van haar werk zie. Ik blader in het boek De tranen van Eros. Het is een persoonlijk werk van de Franse denker over onder andere de drijfveren van het kunst maken en wat hij daar belangrijk in vindt. Ik kijk nieuwsgierig naar vier werken van een voor mij onbekende kunstenaar.

Het zijn grote, duistere afbeeldingen in zwart wit, waarin verschillende vrouwengedaanten samen met de dood in de gedaante van een skelet worden afgebeeld. Ze hebben verrassend inwisselbare titels als De vriendschap en Onvoorwaardelijke liefde. Er staat een kleine biografische notitie bij: Léonor Fini is de dochter van een Argentijnse vader en een moeder uit Triëst. Tot haar voorouders behoren Spanjaarden, Venetianen, Slaven, Duitsers en Napolitanen.

Carl Van Vechten Portrait of Léonor Fini (1936)

In haar eigen tijd kon niemand over deze flamboyante voorvrouw van het Franse surrealisme heen kijken, maar wordt zij ook serieus genomen als kunstenaar? André Breton beschouwt haar slechts als een femme enfant. Bataille ziet dat duidelijk anders. Wat hem bindt met Fini is het feit dat ze ieder op een eigen manier rebelleren tegen de te rigide opvatting van het surrealisme die Breton predikt.

Lees verder →

Wat is de geheime kracht van de melancholie?

In de lente van 1819 schrijft de dichter John Keats zijn Ode on Melancholy. Een ode? Maar melancholie is toch een gemoedstoestand die je liever achter je wilt laten, om snel over te gaan naar een lichtere stemming?

Toen ik werkte aan het boek en een tentoonstelling over de kunstenaar Armando, onderzocht ik de belangrijke rol van de melancholie in zijn werk. En zo ontstond de uitgave Armando en de melancholie van het scheppen.

Het bracht mij op het idee om Maarten Doorman te vragen om voor die gelegenheid het intrigerende gedicht van Keats in het Nederlands te vertalen.

Het tweede vers uit zijn Ode op de Melancholie:

Maar waar melancholie zich gelden doet

 En uit de hemel als een wolk haar tranen spilt

Die bloemen met hun hangend kopje voedt,

De heuvel groen in sluiers van april verhult;

Smaak daar uw pijn bij een bedauwde roos,

Of bij de glinstering op het gerimpeld strand,

   Of bij pioenen, weelderig en dik;

Of stel, uw liefste maakt zich rijkelijk boos,

  Laat haar dan tieren, vang haar zachte hand,

En zwelg diep, diep in haar weergaloze blik

Lees verder →

Mens en/of Beest?

Het museum lijkt leeg, het moet tegen sluitingstijd zijn. Ik loop door de grote ruimtes van Fondation Beyeler in Basel. Het licht stroomt naar binnen door de grote ramen.

Ik passeer het ene grote werk na het andere. Als iconen hangen ze daar, zacht glanzend maar stil. Mijn hakken klinken hard op de vloer, ik probeer wat zachter te lopen.

Dan sla ik een hoek om. Het licht is nu minder fel geworden. Het schilderij verschijnt voor mij, op een paar meter afstand. Het heeft zich losgemaakt van de muur. Het werk zweeft. Ik weet niet wat ik zie, maar het werk ademt. Het leeft.

Lees verder →

Hoe ontstaat een kunstwerk? Anselm Kiefer, Armando en de natuur als maker

Hoe ontstaat een kunstwerk?

Anselm Kiefer vertelt erover in een recent  interview in het Getty Center in Los Angeles. Een kunstenaar schept nooit zomaar ‘ex nihilo’ (uit het niets). De kunstenaar bevindt zich in de stroom en de dingen gaan door hem heen. Zo wordt hij als het ware doordrongen van de gedachten en de beweging. Ik luisterde naar zijn formulering en dacht meteen aan  ‘Fluxus’ en zijn vroegere docent Joseph Beuys en inderdaad duikt het woord in de conversatie op. Lees verder →

Filosofie en kunst in Frankrijk – Denken over het lichaam 31 mei – 6 juni 2015 Centre Erasme St. Etienne des Sorts bij Avignon

Vaslav Nijinsky Le Dieu bleu

Vaslav Nijinsky Le Dieu bleu

In deze cursus beproeven we de relatie tussen het denken, het lichaam en de wereld om ons heen. Op welk moment houden wij op met denken? Wanneer begint ons lichaam mee te denken en de wereld te ervaren? Op welke manier zijn we lichamelijk bij de wereld betrokken? Lees verder →