Een kamer met uitzicht voor Friedrich Nietzsche

Iets meer dan twintig jaar geleden sta ik in een eenvoudige kamer. Een bed, een paar stoelen, een tafel. Brede planken vormen de wand. Ik luister. Het is stil. Alleen de machtige natuur, de bergen en het meer, laten zich voelen. Dan schijnt de late middagzon door het raam.

Ik was al in de kamer van Goethe geweest. En naast het bureau van Schiller zag ik dat hij zelf sierlijk de titels op zijn gekafte boeken had geschreven.

Deze keer was het anders. Dit is een kamer om te werken én om te leven. Hoog in de bergen, vanuit een wereld die bestaat voordat andere mensen zich laten zien.

In de zomer van 1884 leest Nietzsche zijn eigen werk, alle boeken die hij  heeft geschreven, van De geboorte van de tragedie tot Aldus sprak Zarathustra. Het is bijna zijn veertigste verjaardag. Wat gaat hij de komende jaren doen?

Lees verder →

Het poëtische weten – María Zambrano en het andere denken

‘We wilen een goed leven, maar jagen alleen na wat meetbaar is’, stelde laatst een socioloog vast in de krant. We willen de wereld naar onze hand zetten en controleren, zeker in onzekere tijden als deze. Maar zo vergeten we dat we zelf ons contact met de wereld levend moeten houden. Op een andere manier, niet alleen met ons verstand.

De Spaanse filosoof María Zambrano (1904-1991) ontdekt dit al tijdens haar studie. Er is zoveel meer dan de rede van de traditionele filosofie. Wij denken niet alleen, we voelen, we verlangen, we lijden, we hebben dromen, we mijmeren. Hoe kon deze pijnlijke scheiding tussen de ratio en het hart ontstaan? Op welke manier kunnen wij toch schrijven en kunst maken?

Lees verder →

Van lijden tot leiden: wat te doen?

Marcus Aurelius Persoonlijke notities

‘De mensen zoeken een plek om zich terug te trekken, op het platteland, aan zee, in de bergen -en gewoonlijk wil je dat zelf ook maar al te graag-. Maar dan begrijp je absoluut niets van filosofie. Nergens kan een mens zich immers rustiger en ongestoorder terugtrekken dan in zijn eigen ziel, vooral als hij in zijn binnenste zulke vaste overtuigingen heeft dat hij, zodra hij zich daarin verdiept, zich meteen volkomen gerust voelt’

Marcus Aurelius, de filosoof die keizer werd, weet waar hij het over heeft. Hij schrijft zijn Persoonlijke notities in zijn legertent, terwijl hij in moeilijke omstandigheden aan de grenzen van het Romeinse rijk bivakkeert. Elke nieuwe dag brengt weer nieuwe dilemma’s, elke dag moet hij snel zijn stevige beslissingen uitvoeren.

Marcus Aurelius is één van die filosofen die een handboek, een dagboek, een handleiding of een pamflet nalaten. Deze geschriften zijn persoonlijk en bevatten de kern van hun advies voor ons, de lezers die eeuwen na hen blijven komen. Deze volgende generaties zullen net als zij blijven worstelen met de uitdaging die het leven heet, in allerlei vormen.

Of je nu als leider mensen in goede banen wil leiden of je eigen leven zo veel en rijk mogelijk wil ervaren, levensvragen gelden voor beiden: hoe ga je om met onzekerheid en ongemak, met verandering, bloei en mogelijkheid?

Lees verder →

Wat zie je als je in de spiegel kijkt?

De laatste dagen ging het weer veel over het verschil tussen hoe iets aan ons verschijnt en hoe iets in de werkelijkheid is. En over dat het heilzaam is om eens even in de spiegel te kijken. Maar, wat zie je dan?

Toen ik studeerde aan de universiteit bleek mijn blik steeds weer te vallen op het begrip mimesis. Op een dag vind ik de dunne bundel essays van filosoof en hoogleraar Samuel IJsseling. Hij doet een gedurfde aanzet om dit grondbegrip uit de Oudheid opnieuw te duiden. Hij brengt het in verband met onze tijd, met onze kunst en literatuur, maar ook met onze identiteit.

Ik blader nu in het boekje en lees opnieuw: in de mimesis ontdekt en onthult de mens zichzelf en de werkelijkheid.

Zo’n krachtig instrument wat de filosofen en andere mensen hanteren wil je natuurlijk beter leren kennen. Eenvoudig is het niet. IJsseling merkt in de inleiding op dat elke vertaling van het woord mimesis* weer nieuwe problemen oproept. Hij legt de vinger op het raadselachtige en ongrijpbare hiervan.

Lees verder →

Albert Camus en het portret van Nietzsche

Soms wordt een inzicht, door feiten en ideeën naast elkaar te leggen, ineens duidelijker en bijna voelbaar. Als in een collage van verschillende materialen van Max Ernst vinden de stukjes papier, woorden en plaatjes een samenhang die er eerder nog niet was.

Op dit moment ben ik de colleges rond de betekenis van ons bestaan in de wereld aan het samenstellen. Ik maak een keuze uit de gedachten van de existentie-filosofen en de beelden in literatuur en de kunst die dit thema zichtbaar en/of ervaarbaar maken.

Ik blader in een oud boekje over Camus en zie een bekende foto. Daaronder staat: Foto van Nietzsche die in Camus’ werkkamer aan de muur hing

Het hoofd van Nietzsche staart voor zich uit in de verte, zijn handen rustend op elkaar. Het is dan al lang geleden dat de filosoof samenhangend sprak. Nu ligt hij in zijn witte hemd op de sofa en zwijgt. Maar andere denkers en kunstenaars praten verder. Ze voelen zich uitgedaagd om zelf een positie te vinden, een manier om met zijn vaak pijnlijke inzichten om te gaan.

Het is opvallend hoe ondanks het absurde van ons bestaan op aarde, Camus hartstochtelijk en vol emotie blijft schrijven over dat toevallige leven en de doorslaggevende rol van de kunst.

Uit: Morvan Lebesque, Albert Camus, uitgave uit 1966

In zijn dagboek noteert hij:

‘Kunstenaars en kunstwerk. Het echte kunstwerk is dat wat niet alles zegt. Er bestaat een zeker verband tussen de globale ervaring van een kunstenaar, zijn gedachten + zijn leven (-) en het oeuvre dat deze ervaring weerspiegelt. Dit verband is slecht wanneer het kunstwerk die ervaring in haar geheel een omlijsting van literaire franje geeft. Dit verband is goed wanneer het kunstwerk als uit de ervaring gehouwen is, het geslepen facet van een diamant waarin de innerlijke gloed ten volle is geconcentreerd.’

Het is niet gemakkelijk om dit leven te laten fonkelen. Maar Camus en zijn metgezellen durven het aan hier mee aan de slag te gaan. Om tegen de keer in deze inzichten woorden te geven. En geïnspireerde kunstenaars vinden in literatuur en beeldende kunst hun eigen vorm voor dit thema.

Op deze manier laat een verdieping in de betekenis van onze existentie je anders kijken naar ons eigen nu.

Wilt u dit meemaken, ga dan samen met mij de confrontatie aan met dit absurde maar springlevende bestaan.

U kunt zich nog maar een paar dagen inschrijven, tot en met woensdag 23 september.

We spreken elkaar nader.

Inschrijven: https://hovo.vu.nl/nl/cursusaanbod/najaar-2020/filosofie-en-religie/tussen-essentie-en-existentie/index.aspx

 

Lees verder →

Waarom je verdiepen in filosofie en kunst?

Als de wereld om je heen aan het veranderen is?

Laatst nam ik een filmpje op voor HOVO Amsterdam.

Daarin benoem ik iets wat mij nu in deze tijd opvalt. Namelijk dat er zoveel wordt gepraat over de betekenis van kunst. Dat is natuurlijk belangrijk.

Maar ik denk dat het nog belangrijker is dat we zien hoe kunst in verband staat met onszelf en het leven in het hier en nu.

Om je te verdiepen in hoe dat nu eigenlijk werkt, en hoe bijvoorbeeld kunst die je niet zo mooi vindt, je toch kan helpen om iets van jezelf en je eigen tijd te begrijpen.

Expressionisme ook letterlijk 

In de zomercolleges rond kunst en filosofie die ik ook dit jaar in deze tijd aan het voorbereiden ben kun je ervaren hoe dat eigenlijk werkt. Zelf ben ik iedere keer weer verrast over het doorzettingsvermogen en de vooruitziende blik die je nodig hebt als je als kunstenaar iets gaat doen wat je publiek niet kent, maar waar je ook zelf nog niet zoveel over weet! Zo’n idee uitdrukken terwijl je aan het denken bent…dat is niet makkelijk. Lees verder →

Cerezo en flor & Inventos – Twee gedichten rond lente en verlangen van Federico García Lorca

De gedichten uit het ‘Álbum Blanco’ van Federico García Lorca kennen we nog niet zo lang. Het manuscript was lang onder de hoede van de dichter en schrijver Gerardo Diego en is pas eind jaren 80 gepubliceerd.

Cerezo en flor en Inventos behoren tot een verzameling van gedichten die bedoeld zijn voor een uiteindelijk niet gepubliceerde bundel  met de titel Suites en zijn gedateerd op 8 augustus 1921. Lees verder →

Hoe ontstaat een kunstwerk? Anselm Kiefer, Armando en de natuur als maker

Hoe ontstaat een kunstwerk?

Anselm Kiefer vertelt erover in een recent  interview in het Getty Center in Los Angeles. Een kunstenaar schept nooit zomaar ‘ex nihilo’ (uit het niets). De kunstenaar bevindt zich in de stroom en de dingen gaan door hem heen. Zo wordt hij als het ware doordrongen van de gedachten en de beweging. Ik luisterde naar zijn formulering en dacht meteen aan  ‘Fluxus’ en zijn vroegere docent Joseph Beuys en inderdaad duikt het woord in de conversatie op. Lees verder →

Estilo gitano – Leven in zigeunerstijl

Ramon Gieling maakt zijn leven lang al films, en vaak vindt hij zijn inspiratie in Spanje. Zo maakte hij de bekende en originele film ‘En Un Momento Dado’ over Johan Cruijff en zijn betekenis voor de voetballiefhebber in Barcelona. In het boek ‘Het ondankbare leven van Santiago Herrero’ staat het leven van de zigeuner Santiago centraal. In verschillende scènes  volgen we zijn wonderlijke en tragische lotgevallen. Het lot, of zo je wil het toeval grijpt op cruciale momenten in. Lees verder →

La farsa monea – Documenta 14 – Israel Galvan en de flamenco van de ondergrond

Foto: Stathis Mamalakis

Het is vast niet onopgemerkt gebleven, dit jaar is de Documenta 14 (in Kassel en Athene) onderwerp van vele artikelen in de media. De uitgangspunten van ‘Learning from Athens’ zijn door het curatorenteam onder leiding van Adam  Szymczyk op eigenzinnige wijze ingevuld. De kunstenaars en hun werken  roepen voor de pers en bezoekers vragen op die niet meteen beantwoord worden. Dat is helemaal niet erg. Maar het zou jammer zijn wanneer door deze ondoorgrondelijkheid  het publiek de handdoek in de ring gooit en de werken van de Documenta zo ‘uit het zicht’ blijven. Want elke vijf jaar is de manifestatie de belangrijkste graadmeter van de ontwikkelingen binnen de hedendaagse kunst.

Een bijzondere performance in het programma van de Documenta 14 in Athene vormt het werk La farsa monea , een samenwerking van flamencodanser en choreograaf Israel Galván, flamencozanger Niño de Elche en de kunstenaar en onderzoeker van flamenco, Pedro G. Romero. Lees verder →