Tagarchief: filosofie en kunst

Blik op de wereld, in het hart van ons bestaan

Richard Kendall, John Leighton Van Gogh’s Van Goghs (Abrams)

De Grieken, die de geheime leer van hun wereldbeschouwing in hun goden uitspreken en tegelijkertijd verzwijgen, hebben als dubbele bron van hun kunst twee godheden opgesteld, Apollo en Dionysus.

Dit schrijft Friedrich Nietzsche in 1870, wanneer hij al volop aan het nadenken is over de thema’s die gaan leiden tot zijn eerste boek. Vanaf dit moment zijn de termen het apollinische en het dionysische niet meer van het toneel verdwenen in het denken over de band tussen de kunst en het leven.

Steeds weer spreekt de filosoof over de strijd die deze twee driften – ‘bijna altijd in oorlog’ – met elkaar leveren en hoe ze in deze krachtmetingen de kunst en het leven voortbrengen.

Lees verder →

Mens en/of Beest?

Het museum lijkt leeg, het moet tegen sluitingstijd zijn. Ik loop door de grote ruimtes van Fondation Beyeler in Basel. Het licht stroomt naar binnen door de grote ramen.

Ik passeer het ene grote werk na het andere. Als iconen hangen ze daar, zacht glanzend maar stil. Mijn hakken klinken hard op de vloer, ik probeer wat zachter te lopen.

Dan sla ik een hoek om. Het licht is nu minder fel geworden. Het schilderij verschijnt voor mij, op een paar meter afstand. Het heeft zich losgemaakt van de muur. Het werk zweeft. Ik weet niet wat ik zie, maar het werk ademt. Het leeft.

Lees verder →

Caspar David Friedrich voelt het landschap

Niet veel mensen weten dat op het bekende schilderij Monnik aan zee (1808-1810) ooit een stuk meer te zien was dan nu. Eerst schildert Friedrich enkele schepen op zee. Maar wanneer hij naar het doek kijkt is hij niet tevreden. En dan neemt hij een moedige beslissing: hij laat de schepen verdwijnen. De zee wordt de hoofdpersoon. De monnik blijft alleen achter op het strand. Klein en nietig, in een weidse ruimte van lucht, water en aarde. Wij kijken en voelen. Net als hij ervaren wij de intense aanwezigheid van de natuur.

Dit schilderij is meer dan wat het afbeeldt. Het komt overeen met de ervaring van onszelf als toeschouwer in de moderne wereld, een ervaring dit toen begon. Wij zijn alleen terwijl we tegenover het immense van het universum staan. Het is alsof de geheimen van de religie en het ritueel de kerk hebben verlaten. Ze bevinden zich nu ergens in de natuurlijke wereld. Ze laten zich alleen in de machtige natuur zien.

De moderne wereld gaat verder. En Friedrich is op zoek naar een manier om zijn ervaring van het heilige, het sacrale, het ‘dat wat je niet kan benoemen’ weer te laten plaatsvinden.

Lees verder →

Albert Camus en het portret van Nietzsche

Soms wordt een inzicht, door feiten en ideeën naast elkaar te leggen, ineens duidelijker en bijna voelbaar. Als in een collage van verschillende materialen van Max Ernst vinden de stukjes papier, woorden en plaatjes een samenhang die er eerder nog niet was.

Op dit moment ben ik de colleges rond de betekenis van ons bestaan in de wereld aan het samenstellen. Ik maak een keuze uit de gedachten van de existentie-filosofen en de beelden in literatuur en de kunst die dit thema zichtbaar en/of ervaarbaar maken.

Ik blader in een oud boekje over Camus en zie een bekende foto. Daaronder staat: Foto van Nietzsche die in Camus’ werkkamer aan de muur hing

Het hoofd van Nietzsche staart voor zich uit in de verte, zijn handen rustend op elkaar. Het is dan al lang geleden dat de filosoof samenhangend sprak. Nu ligt hij in zijn witte hemd op de sofa en zwijgt. Maar andere denkers en kunstenaars praten verder. Ze voelen zich uitgedaagd om zelf een positie te vinden, een manier om met zijn vaak pijnlijke inzichten om te gaan.

Het is opvallend hoe ondanks het absurde van ons bestaan op aarde, Camus hartstochtelijk en vol emotie blijft schrijven over dat toevallige leven en de doorslaggevende rol van de kunst.

Uit: Morvan Lebesque, Albert Camus, uitgave uit 1966

In zijn dagboek noteert hij:

‘Kunstenaars en kunstwerk. Het echte kunstwerk is dat wat niet alles zegt. Er bestaat een zeker verband tussen de globale ervaring van een kunstenaar, zijn gedachten + zijn leven (-) en het oeuvre dat deze ervaring weerspiegelt. Dit verband is slecht wanneer het kunstwerk die ervaring in haar geheel een omlijsting van literaire franje geeft. Dit verband is goed wanneer het kunstwerk als uit de ervaring gehouwen is, het geslepen facet van een diamant waarin de innerlijke gloed ten volle is geconcentreerd.’

Het is niet gemakkelijk om dit leven te laten fonkelen. Maar Camus en zijn metgezellen durven het aan hier mee aan de slag te gaan. Om tegen de keer in deze inzichten woorden te geven. En geïnspireerde kunstenaars vinden in literatuur en beeldende kunst hun eigen vorm voor dit thema.

Op deze manier laat een verdieping in de betekenis van onze existentie je anders kijken naar ons eigen nu.

Wilt u dit meemaken, ga dan samen met mij de confrontatie aan met dit absurde maar springlevende bestaan.

U kunt zich nog maar een paar dagen inschrijven, tot en met woensdag 23 september.

We spreken elkaar nader.

Inschrijven: https://hovo.vu.nl/nl/cursusaanbod/najaar-2020/filosofie-en-religie/tussen-essentie-en-existentie/index.aspx

 

Lees verder →

Waarom je verdiepen in filosofie en kunst?

Als de wereld om je heen aan het veranderen is?

Laatst nam ik een filmpje op voor HOVO Amsterdam.

Daarin benoem ik iets wat mij nu in deze tijd opvalt. Namelijk dat er zoveel wordt gepraat over de betekenis van kunst. Dat is natuurlijk belangrijk.

Maar ik denk dat het nog belangrijker is dat we zien hoe kunst in verband staat met onszelf en het leven in het hier en nu.

Om je te verdiepen in hoe dat nu eigenlijk werkt, en hoe bijvoorbeeld kunst die je niet zo mooi vindt, je toch kan helpen om iets van jezelf en je eigen tijd te begrijpen.

Expressionisme ook letterlijk 

In de zomercolleges rond kunst en filosofie die ik ook dit jaar in deze tijd aan het voorbereiden ben kun je ervaren hoe dat eigenlijk werkt. Zelf ben ik iedere keer weer verrast over het doorzettingsvermogen en de vooruitziende blik die je nodig hebt als je als kunstenaar iets gaat doen wat je publiek niet kent, maar waar je ook zelf nog niet zoveel over weet! Zo’n idee uitdrukken terwijl je aan het denken bent…dat is niet makkelijk. Lees verder →

Cerezo en flor & Inventos – Twee gedichten rond lente en verlangen van Federico García Lorca

De gedichten uit het ‘Álbum Blanco’ van Federico García Lorca kennen we nog niet zo lang. Het manuscript was lang onder de hoede van de dichter en schrijver Gerardo Diego en is pas eind jaren 80 gepubliceerd.

Cerezo en flor en Inventos behoren tot een verzameling van gedichten die bedoeld zijn voor een uiteindelijk niet gepubliceerde bundel  met de titel Suites en zijn gedateerd op 8 augustus 1921. Lees verder →

Hoe ontstaat een kunstwerk? Anselm Kiefer, Armando en de natuur als maker

Hoe ontstaat een kunstwerk?

Anselm Kiefer vertelt erover in een recent  interview in het Getty Center in Los Angeles. Een kunstenaar schept nooit zomaar ‘ex nihilo’ (uit het niets). De kunstenaar bevindt zich in de stroom en de dingen gaan door hem heen. Zo wordt hij als het ware doordrongen van de gedachten en de beweging. Ik luisterde naar zijn formulering en dacht meteen aan  ‘Fluxus’ en zijn vroegere docent Joseph Beuys en inderdaad duikt het woord in de conversatie op. Lees verder →

Estilo gitano – Leven in zigeunerstijl

Ramon Gieling maakt zijn leven lang al films, en vaak vindt hij zijn inspiratie in Spanje. Zo maakte hij de bekende en originele film ‘En Un Momento Dado’ over Johan Cruijff en zijn betekenis voor de voetballiefhebber in Barcelona. In het boek ‘Het ondankbare leven van Santiago Herrero’ staat het leven van de zigeuner Santiago centraal. In verschillende scènes  volgen we zijn wonderlijke en tragische lotgevallen. Het lot, of zo je wil het toeval grijpt op cruciale momenten in. Lees verder →

La farsa monea – Documenta 14 – Israel Galvan en de flamenco van de ondergrond

Foto: Stathis Mamalakis

Het is vast niet onopgemerkt gebleven, dit jaar is de Documenta 14 (in Kassel en Athene) onderwerp van vele artikelen in de media. De uitgangspunten van ‘Learning from Athens’ zijn door het curatorenteam onder leiding van Adam  Szymczyk op eigenzinnige wijze ingevuld. De kunstenaars en hun werken  roepen voor de pers en bezoekers vragen op die niet meteen beantwoord worden. Dat is helemaal niet erg. Maar het zou jammer zijn wanneer door deze ondoorgrondelijkheid  het publiek de handdoek in de ring gooit en de werken van de Documenta zo ‘uit het zicht’ blijven. Want elke vijf jaar is de manifestatie de belangrijkste graadmeter van de ontwikkelingen binnen de hedendaagse kunst.

Een bijzondere performance in het programma van de Documenta 14 in Athene vormt het werk La farsa monea , een samenwerking van flamencodanser en choreograaf Israel Galván, flamencozanger Niño de Elche en de kunstenaar en onderzoeker van flamenco, Pedro G. Romero. Lees verder →

Krachtige verbeelding, langzame uitvoering – Masterclass en lezing ‘Zwaar metaal, nieuw licht’ Den Bosch

IMG_5625In het kader van het project rond het etsen en moderne ets-technieken ‘Zwaar metaal, nieuw licht’, verzorgde ik een masterclass voor de deelnemende kunstenaars en een afsluitende publiekslezing in het Grafisch Atelier in Den Bosch.

In deze lezing ging ik in op de bijzondere eigenschap van het ets-proces, in diverse vormen. De ets was bij uitstek een kunstvorm die vaak in opdracht werd uitgevoerd. Maar het is ook een middel voor de kunstenaar om juist naar een nieuwe manier te zoeken om zichzelf uit te drukken. Om te proberen, te experimenteren en om zijn kunst te beproeven. Want juist de beperkingen van het technische proces geven aan de maker de vrijheid om intensief met zijn materiaal om te gaan. Zo ontwikkelt William Blake (1757-1827) zijn eigen methode, omdat wat hij wil bereiken nog niet bestaat. Zijn verbeelding zoekt en vindt zo zijn passende uitdrukking. Ook Edvard Munch (1863-1944) schaaft zijn leven lang aan zijn eigen vaardigheden om etsen, houtsnede’s en litho’s te maken. Wat verbergt er zich onder de oppervlakte van deze werken? Lees verder →